Straż Graniczna powstała 16 maja 1991 roku. Jest to jednolita, umundurowana i uzbrojona formacja, której zadaniem jest ochrona i kontrola polskich granic oraz sprawowanie kontroli nad ruchem granicznym w Rzeczypospolitej Polskiej. Nadzór nad formacją sprawuje minister właściwy do spraw wewnętrznych.
Historia formacji
Już w chwili odzyskania niepodległości przez Polskę w roku 1918 została podniesiona kwestia ochrony granicy, zwłaszcza na wschodzie. W 1918 roku powołano na krótko Straż Gospodarczo-Wojskową, która miała na celu między innymi zapobieganie nielegalnemu wywozowi artykułów żywnościowych, walkę ze spekulacją i lichwą. Jednocześnie utworzono Korpus Straży Skarbowej przeznaczony do „strzeżenia granic państwa i współdziałania przy poborze podatków z innymi organami skarbowymi”. Obie te formacje wywoływały jednak wiele negatywnych komentarzy, ich kompetencje nie były do końca sprecyzowane i zdawano sobie sprawę, że ich istnienie jest zapewne tymczasowe.
W grudniu 1918 roku powołano do życia Straż Graniczną, której nazwę zmieniono wkrótce na Wojskową Straż Graniczną. Jej zadania to głównie: zabezpieczenie nielegalnego wywozu artykułów spożywczych i pierwszej potrzeby, kontrolowanie wewnętrznego obrotu kolejowego, ochrona magazynów i składów z artykułami pierwszej potrzeby. WSG podległa bezpośrednio pod Ministerstwo Spraw Wojskowych.
Na przełomie 1920 i 1921 roku rozpoczęto reorganizację służby granicznej na wschodzie. Utworzono Kordon Graniczny Ministerstwa Spraw Wojskowych, który miał być z założenia tylko rozwiązaniem tymczasowym. Następnie powstały Bataliony Celne, aby ostatecznie przekształcić się ponownie w Straż Graniczną w roku 1922, która liczyła około 22 tysięcy żołnierzy, a jej dowódcą był pułkownik żandarmerii Władysław Jaxa-Rożen.
W dniu 1 lipca 1923 roku zadania Straży Granicznej, zlikwidowanej wówczas, przejęła Policja Państwowa. Ta formacja również nie podołała powierzonym jej zadaniom, w tym – przede wszystkim – ochronie wschodniej granicy. Na granicy z Związkiem Sowieckim miały miejsca nieustanne napięcia, napady, nielegalne przekraczanie granicy, ataki na Polaków. W latach 1918-1924 miało doszło do 200 napadów, w których zginęły 54 osoby, a także odbyły się setki aktów dywersji.
W sierpniu 1924 roku, na posiedzeniu Politycznego Komitetu Rady Ministrów powołano do życia Korpus Ochrony Pogranicza (KOP). Wnioskodawcami byli generał Władysław Sikorski oraz minister spraw wewnętrznych Zygmunt Hübner.
Struktura organizacyjna Korpusu Ochrony Pograniczna została opracowana przez Sztab Generalny pod przewodnictwem generała Józefa Hallera i była zorganizowana na wzór wojskowy. Korpus Ochrony Pogranicza, choć podlegał Ministrowi Spraw Wewnętrznych, stanowił część składową sił zbrojnych II Rzeczypospolitej. Formacja liczyła niemal 27 tysięcy żołnierzy, a jej dowódcą został generał Henryk Minkiewicz. Do żołnierzy, który mieli wyruszyć z Warszawy na polsko-sowiecką granicę skierował takie słowa:
„Na ziemiach umęczonych długoletnią wojną zapanował znowuż gwałt i terror. Cichy, pracujący w pocie czoła mieszkaniec wsi i miast nie jest pewny dnia ani godziny. W tych warunkach cała ludność Województw Kresowych spogląda na żołnierzy KOP, jako na swoich właściwych obrońców. Żołnierze, nie możecie tego zaufania stracić. Musicie stać się naprawdę obrońcami biednej, żyjącej w ciągłej obawie o swoje życie i mienie ludności. Musicie wierną i wytrwałą służbą zapewnić ludności ład i spokój, zagwarantować bezpieczeństwo. Imię wasze, imię żołnierza Korpusu powołanego do ochrony granic musi być z ufnością i szacunkiem wymawiane przez całą ludność, a jednocześnie być postrachem dla bandytów”.
Do zadań KOP należało m.in.: kontrola nad przekraczaniem granicy polskiej zgodnie z prawem, uniemożliwienie nielegalnego przekraczania granicy, strzeżenie nienaruszalności znaków granicznych, kontrola nad wywożonym i wwożonym do Polski towarem.
Żołnierze KOP brali udział w walkach w czasie wojny obronnej we wrześniu 1939 roku i w czasie agresji sowieckiej na Polskę. KOP został rozformowany wkrótce po wybuchu II wojny światowej.
W okresie PRL kontrolę nad granicami Polski sprawowały Wojska Ochrony Pogranicza (WOP) utworzone we wrześniu 1945 roku i rozformowane w maju 1991 roku.
Straż Graniczna dzisiaj
Jak czytamy na stronie internetowej MSWiA:
- Intensywność i zakres działań [Straży Granicznej], dostosowywane są do aktualizowanej oceny zagrożenia. Funkcjonariusze SG mają prawo dokonywania kontroli osobistej, a także przeglądania zawartości bagaży, sprawdzania ładunków w portach i na dworcach oraz w środkach komunikacji lotniczej, drogowej, kolejowej i wodnej — w celu wykluczenia możliwości popełnienia przestępstw lub wykroczeń. Zadania z zakresu kontroli radiometrycznej wykonują przeszkoleni w tym zakresie funkcjonariusze — radiometryści. O skuteczności ich działań decyduje, oprócz przygotowania fachowego, jakość urządzeń dozymetrycznych. Do kontroli materiałów promieniotwórczych SG wykorzystuje stacjonarne monitory promieniowania oraz urządzenia przenośne. Kontroli poddawane są środki transportu, osoby oraz przewożone i przenoszone przedmioty. W ramach radiologicznej ochrony Polski funkcjonariusze Straży Granicznej mają prawo zawrócić do nadawcy transporty lub przesyłki z materiałami promieniotwórczymi, zarówno z uwagi na brak zezwoleń na ich przemieszczanie, jak i przekroczenie dopuszczalnych norm promieniowania. Straż Graniczna ma w swojej strukturze wyspecjalizowane i szczególnie starannie dobierane zespoły minersko-pirotechniczne, powołane na lotniczych przejściach granicznych. Zespoły te zajmują się rozpoznawaniem i neutralizacją zagrożeń bombowych na lotniskach. Są one wyposażone w wysokiej klasy sprzęt specjalistyczny wykorzystywany do rozpoznania i neutralizacji urządzeń wybuchowych.
Dziś Straż Graniczna odpowiada za bezpieczeństwo ponad 3511 kilometrów granicy Rzeczypospolitej Polskiej, która graniczy z siedmioma państwami: (od zachodu) Niemcami, Czechami, Słowacją, Ukrainą, Białorusią, Litwą i Rosją. W ostatnim czasie najbardziej napięta sytuacja panuje na granicy z Białorusią, z którą Polskę łączy aż 418 kilometrów granicy. W Straży Granicznej służy około 18 tysięcy funkcjonariuszy, a dowódcą jest generał Tomasz Praga.
Czytaj też:
"Tego oczekuje od nas ojczyzna i Polacy". Ważne słowa szefa Straży GranicznejCzytaj też:
Europa czekała na bolszewicki triumf?Czytaj też:
Układ monachijski. Polityki ustępstw wobec Niemiec ciąg dalszy