Flaga jest rodzajem chorągwi i uważana za najważniejszą z nich. Chorągwie są najstarszymi bojowymi znakami rozpoznawczymi. Na chorągwi widniało godło, czyli znak charakterystyczny dla danej formacji lub państwa. W czasie bitew chorągwie pomagały rozróżnić walczące strony i wskazywały kierunek natarcia. Rozwinięcie chorągwi stanowiło sygnał do rozpoczęcia bitwy. Symbolem zwycięstwa było rzucanie przez pokonanego wroga jego chorągwi pod nogi dowódcy zwycięskiej armii. Flagi państwowe zaczęły pojawiać się w XVIII wieku i wywodziły się właśnie z chorągwi bojowych.
Od orła i chorągwi do flagi
Szesnastowieczny kronikarz Marcin Bielski pisał o legendarnym założycielu państwa polskiego, Lechu: „na chorągwiach swych kazał kłaść orła białego za herb, a od tego czasu to Królestwo Polskie tego klejnotu używa”. Opowieść ta, jak inne związane z początkami naszego państwa, należą do opowieści baśniowych. Faktem jest jednak, że już w czasach dynastii Piastów orzeł był symbolem Polski. Używał go Kazimierz Sprawiedliwy pod koniec XII wieku (pisał o tym Wincenty Kadłubek) oraz król Przemysł II – orzeł znalazł się na jego pieczęci majestatycznej.
W czasach Rzeczpospolitej Obojga Narodów chorągiew królewska składała się z trzech pasów: czerwonego, białego i czerwonego. Na nich umieszczony był herb zawierający dwa godła: Orła Białego i Pogoń – symbole Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Na chorągwi umieszczano ponadto herb rodowy aktualnie panującego króla.
Biało-czerwone barwy jako symbol wszystkich Polaków pojawiły się po raz pierwszy 3 maja 1792 roku w czasie obchodów pierwszej rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 maja. Kobiety ubrały wówczas białe suknie i przepasały się czerwonymi szarfami, a mężczyźni założyli biało-czerwone szarfy.
7 lutego 1831 roku Sejm Królestwa Polskiego obradujący podczas powstania listopadowego, na wniosek posła Walentego Zwierkowskiego uznał biel i czerwień za barwy narodowe. Uchwalono wówczas:
Izba Senatorska i Izba Poselska po wysłuchaniu Wniosków Komisji Sejmowych, zważywszy potrzebę nadania jednostajnej oznaki, pod którą winni się łączyć Polacy, postanowiły i stanowią:
Artykuł 1.
Kokardę Narodową stanowić będą kolory herbu Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego, to jest kolor biały z czerwonym.
Artykuł 2.
Wszyscy Polacy, a mianowicie Wojsko Polskie te kolory nosić mają w miejscu gdzie takowe oznaki dotąd noszonymi były.
1 sierpnia 1919 roku Sejm Ustawodawczy uchwalił ustawę o godłach i barwach narodowych, w której zapisano:
Za barwy Rzeczypospolitej Polskiej uznaje się kolory biały i czerwony, w podłużnych pasach, równoległych, z których górny ˗ biały, dolny zaś ˗ czerwony.
Dwa lata później Ministerstwo Spraw Wojskowych wydało broszurę, w której sprecyzowano odcień czerwieni definiując ją jako karmazyn. W 1927 roku odcień koloru czerwonego został zmieniony na cynober. Ten sam kolor został użyty w definicji flagi w ustawie z 1955 roku. Kolory flagi zostały ponownie zmienione 31 stycznia 1980 roku.
Barwy i wymiary polskiej flagi
Obowiązująca aktualnie flaga Rzeczypospolitej Polskiej jest prostokątem o proporcjach 5:8 podzielonym na dwa poziome pasy: biały u góry i czerwony u dołu.
Zgodnie z załącznikiem do ustawy z 1980 roku kolor biały na fladze polskiej przypomina bardziej kolor srebrnobiały („szary”), a nie – jak powszechnie się uważa – śnieżnobiały. Różnice związane z jasnością bieli wynikają z tego, iż ustawodawca określając barwy flagi brał pod uwagę możliwość odwzorowania odcienia bieli na materiale, z którego flagi są szyte. Obecnie, w erze cyfrowej, monitory potrafią wyświetlić znacznie jaśniejszą biel, a więc po „przeniesieniu” barw flagi z formatu zapisanego w ustawie na ekran komputera, okazało się, że biel ma szarawy odcień.
Nad tym, jak prezentować flagę Polski w Internecie (jaki odcień bieli uznać za prawidłowy) pracuje Komisja Heraldyczna oraz Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego od 2021 roku.
Flaga państwowa z godłem
Choć niekiedy, np. podczas meczów i pochodów spotkać można flagi Polski z godłem to ich używanie w takim kontekście jest nieprawidłowe. Używanie tego rodzaju flagi określa bowiem dokładnie odpowiednia ustawa.
Flagę z godłem po raz pierwszy ustanowiono 1 sierpnia 1919 roku. Początkowo była przeznaczona dla polskich poselstw (przedstawicielstw dyplomatycznych) i konsulatów oraz dla statków handlowych.
Aktualnie flagę państwową z godłem Rzeczypospolitej Polskiej podnosić mogą:
– przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne oraz inne oficjalne przedstawicielstwa i misje za granicą na budynkach lub przed budynkami ich siedzib urzędowych, a także kierownicy tych przedstawicielstw, urzędów i misji na swych rezydencjach i środkach komunikacji – w wypadkach przewidzianych w prawie i zwyczajach międzynarodowych;
– cywilne lotniska i lądowiska;
– cywilne samoloty komunikacyjne podczas lotów za granicą;
– kapitanaty (bosmanaty) portów – na budynkach lub przed budynkami stanowiącymi ich siedziby urzędowe;
– polskie statki morskie jako banderę, zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami szczególnymi; ponadto do bandery stosuje się prawo i zwyczaje międzynarodowe.
Bandera wojenna
Bandera wojenna ustanowiona została po raz pierwszy 1 sierpnia 1919 roku. Przyjęto wówczas następujący wygląd bandery: „banderą morską wojenną (ale także flagą wojenną lądową) będzie chorągiew z wycięciem o barwach narodowych (…) z herbem Rzeczypospolitej pośrodku białego pasa”.
Obecny wzór bandery wojennej pochodzi z ustawy z dnia 19 lutego 1993 roku o znakach Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, która określiła, że „banderą wojenną jest prostokątny płat tkaniny o barwach Rzeczypospolitej Polskiej, zakończony dwoma trójkątnymi językami na wolnym liku. Pośrodku długości białego pasa, mierzonej od liku przydrzewcowego do wierzchołka wcięcia między językami, jest umieszczone godło Rzeczypospolitej Polskiej. Stosunek szerokości płata do jego długości wynosi 1:2,1. Głębokość wcięcia pomiędzy językami jest równa połowie szerokości płata. Stosunek wysokości godła do szerokości płata wynosi 2:5”.
W czasach Rzeczypospolitej Obojga Narodów polska bandera wojenna przedstawiała Orła Białego na czerwonym tle. Statki handlowe nosiły natomiast czerwoną banderę z wizerunkiem ramienia trzymającego pałasz.
Czytaj też:
Dzień Flagi. Jak Polacy obchodzą to święto?Czytaj też:
QUIZ: Polskie konstytucje. Czy wiesz, ile ich było?