Polacy na krańcach świata

PIOTR WŁOCZYK: Paweł Edmund Strzelecki był pierwszym Polakiem, który okrążył glob?

PROF. ZBIGNIEW DŁUGOSZ: Wszystko na to wskazuje. Strzelecki od młodzieńczych lat marzył o podróżach. Prawdopodobnie pierwsze jego „wyprawy” do Austrii, Czech, Dalmacji, Włoch i Szwajcarii miały miejsce dzięki pozyskanemu spadkowi po zmarłych rodzicach. W 1829 r. zmarły książę Sapieha pozostawił mu w spadku znaczną kwotę, dzięki której mógł sfinansować późniejsze wyprawy. W 1829 r. Strzelecki opuścił Polskę. Prawdopodobnie po krótkim pobycie we Francji w 1831 r. zamieszkał w Wielkiej Brytanii i dwa lata później wyruszył z Liverpoolu w dziewięcioletnią podróż, którą – jak się okazało – odbył dookoła Ziemi, sam ją finansując.

Jak wyglądała trasa jego wyprawy?

Strzelecki prowadził badania przyrodnicze w Ameryce Północnej w górach Appalachach, na Florydzie i w Kanadzie. Dalsza trasa wiodła przez Meksyk i Kubę do Ameryki Południowej. Tam z kolei podróżował od Peru, przez Ekwador, Brazylię, Urugwaj, Argentynę, aż do Chile. Następnie kontynuował badania na Hawajach i wyspach Polinezji, a w latach 1839–1843 eksplorował obszar Australii, Nowej Zelandii i Tasmanii. Podczas pobytu w Australii, badając Wielkie Góry Wododziałowe – najwyższe pasmo tego kontynentu – stanął 12 marca 1840 r. na jego szczycie i podkreślając swoją polskość, nazwał go Górą Kościuszki. Strzelecki zapisał się również odkryciem Gippslandu – krainy nazwanej tak na cześć ówczesnego gubernatora Nowej Południowej Walii. Odkrył także Dolinę Latrobe nazwaną tak od nazwiska wicegubernatora, gdzie występują bogate pokłady węgla brunatnego, ropy naftowej i złota. Kłopoty ze zdrowiem sprawiły, że w październiku 1843 r. powrócił do Europy.

Jak widać, nie było to „zwykłe” podróżowanie, skoro Strzelecki prowadził skomplikowane – jak na tamte czasy – badania.

Tak. Poza wspomnianymi dokonaniami do najważniejszych jego osiągnięć w Ameryce Północnej należy zaliczyć odkrycie eksploatowanych do dziś w Kanadzie nad jeziorem Ontario złóż rud miedzi. W Ameryce Południowej zaś, na obszarze Ekwadoru, Argentyny i Peru, Strzelecki prowadził prace badawcze nad tamtejszymi wulkanami i złożami surowców mineralnych. W Brazylii, Peru i Ekwadorze prowadził natomiast badania geologiczne oraz z zakresu meteorologii.

Zdaje się, że australijscy geografowie doskonale znają nazwisko tego Polaka...

Oprócz wspomnianych dokonań w Australii, z których znany jest Strzelecki, należy dodać, że opracował on też pierwszą dokładną mapę geologiczną Nowej Południowej Walii i wyspy Tasmanii. Podczas poszukiwań geologicznych Strzelecki odkrył i opisał kilka pokładów węgla. Do dziś na obszarze tym wydobywa się miedź oraz złotonośny kwarc.

Dwa lata po powrocie do Europy Strzelecki wydał w Londynie pierwsze obszerne opracowanie naukowe o Australii, zawierające wyniki jego badań z zakresu geologii, etnografii, klimatologii, przyrody ożywionej oraz gospodarki rolnej. Dzieło Strzeleckiego było także przekazem kolonialnej historii Australii oraz Tasmanii.

Czy Michał Boym był pierwszym polskim sinologiem?