Stanisław ze Szczepanowa urodził się około 1030 roku w Szczepanowie. Pochodził prawdopodobnie z rodu Turzyna, był synem Wielisława i Bogny.

Stanisław był wszechstronnie wykształcony. Najpewniej kształcił się za granicą, we Francji lub Belgii. Po powrocie do Polski zamieszkał w Krakowie. Pracował w kancelarii biskupa krakowskiego Lamberta. Po jego śmierci w roku 1072 roku, Stanisław został jego następcą. Kandydaturę Stanisława poparł książę Bolesław Szczodry.

Stanisław był świetnym organizatorem i zręcznym zarządcą. Dzięki jego staraniom wskrzeszona została metropolia gnieźnieńska, co pozwoliła na uniezależnienie Kościoła w Polsce od Magdeburga. Stanisław dążył także do koronacji królewskiej Bolesława Szczodrego. Dokonał tego w roku 1076. Polska miała trzeciego w swej historii monarchę, po Bolesławie Chrobrym i Mieszku II.

Śmierć biskupa Stanisława

O konflikcie pomiędzy biskupem Stanisławem a Bolesławem Szczodrym wiemy z Kroniki Anonima zwanego Gallem. W jego relacji „za bunt [Bolesław] skazał biskupa na obcięcie członków”. Wypowiedź jest lakoniczna. Kronikarz dodaje jeszcze tylko: „Ani więc biskupa-buntownika nie uniewinniamy, ani króla mszczącego się tak szpetnie nie zalecamy” – tymi słowami Anonim odsuwa od siebie konieczność wskazania winnego, a nam pozostawia tylko domysły, co było przyczyną tak okrutnego potraktowania biskupa. On sam najpewniej dokładnie znał sprawę (był kronikarzem w czasach Bolesława Krzywoustego), lecz nie zamierzał o tym pisać.

Z racji braku dowodów historykom zostaje jedynie snucie mniej lub bardziej możliwych opowieści. Przyczyną coraz ostrzejszego sporu pomiędzy biskupem a królem było prawdopodobnie złe prowadzenie się monarchy, które miało gorszyć poddanych. Stanisław miał ponadto upominać króla, że źle traktuje podległych mu ludzi. W końcu zaś zagroził mu ekskomuniką.

Według Wincentego Kadłubka przyczyną konfliktu było okrutne potraktowanie przez króla niewiernych żon jego rycerzy, którzy brali udział w wyprawie kijowskiej. Choć mężowie wybaczyli im zdradę, to król, nie zważając na to, wymierzył im podobno srogą karę. Kiedy biskup Stanisław stanął w ich obronie, król postanowił się na nim zemścić. Ta wersja, choć malownicza, nie wydaje się jednak prawdziwa.

Zdaniem historyka Tadeusza Wojciechowska, pomiędzy królem a biskupem wybuchł spór na tle organizacji państwa. Stanisław, być może, sprzymierzył się ponadto z bratem Bolesława Szczodrego, Władysławem Hermanem, stając w opozycji wobec króla, co zostało potraktowane jako zdrada państwa. Biskup został za to skazany na śmierć poprzez obcięcie członków. Inni badacze są zdania, że król stał się nieufny wobec Stanisława, kiedy ten zaczął go nadmiernie krytykować za nieetyczne postępowanie. Ta krytyka została poczytana jako „zdrada”, a biskup zgładzony.

Polska rozbita

W kolejnych latach, kiedy Polska uległa rozdrobnieniu w wyniku rozbicia dzielnicowego, niektórzy twierdzili, że kraj rozpadł się na wiele członków, tak jak na wiele członków zostało pocięte ciało biskupa Stanisława. Miała być to kara za świętokradczą zbrodnie króla Bolesława Szczodrego.

Biskup Stanisław ze Szczepanowa został zamordowany z rozkazu króla 11 kwietnia 1079 roku. Jego kanonizacja miała miejsce 8 września 1253 roku w bazylice świętego Franciszka w Asyżu w Rzymie. W Polsce kanonizacja została ogłoszona 8 maja 1254 roku.

Sam król Bolesław Szczodry (Śmiały), uważany notabene za jednego z najlepszych i najskuteczniejszych władców dynastii Piastów, po śmierci Stanisława i wybuchu buntu możnych musiał uciekać z Polski. Resztę swoich dni spędził na Węgrzech lub w Karyntii. Zmarł w 1082 roku. Jego następcą w Polsce został natomiast jego brat, Władysław Herman.

Kult Stanisława ze Szczepanowa rozwijał się w Polsce od połowy XII wieku. Król Władysław Jagiełło twierdził, że to dzięki niemu polsko-litewskie rycerstwo zwyciężyło w bitwie pod Grunwaldem. Kolejni polscy królowie byli koronowani w katedrze wawelskiej przed sarkofagiem świętego Stanisława. W roku 1963 święty Stanisław, obok świętego Wojciecha i Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski, został ogłoszony pierwszorzędnym Patronem Polski.

Czytaj też:
Bitwa pod Cedynią. Jak Mieszko i Czcibor pogromili NiemcówCzytaj też:
Pięciu Braci Męczenników. Pierwsi święci pochodzący z Polski. Dlaczego zginęli?Czytaj też:
Brunon z Kwerfurtu. Męczennik zapomniany na 800 lat