PIOTR WŁOCZYK: Ludność ukraińska żyjąca w dawnej Galicji miała nieporównanie silniejszą tożsamość narodową od 26 mln Ukraińców z ZSRS, ale także od tych żyjących na Wołyniu. Co to w praktyce oznaczało dla władz w Warszawie?

PROF. JAN PISULIŃSKI: Ukraińcy w Galicji stanowili ok. 60 proc. całej społeczności ukraińskiej żyjącej w II RP (5,5 mln). Ukraiński ruch narodowy był tam bardzo zróżnicowany. Terroryści nie stanowili w nim zresztą znaczącej siły ani nie mieli dużego poparcia. Takie metody walki popierali głównie młodzież i studenci. W sierpniu 1920 r. powołana została Ukraińska Organizacja Wojskowa (UOW). Doszło do tego na zjeździe byłych oficerów Korpusu Strzelców Siczowych, walczących w armii Ukraińskiej Republiki Ludowej. UOW, na której czele stanął płk Jewhen Konowalec, miała dążyć różnymi sposobami, również przemocą, do powstania państwa ukraińskiego na wszystkich terytoriach zamieszkanych przez Ukraińców – w ZSRS, II RP, Rumunii i Czechosłowacji. W praktyce jednak rozwinęła swoją działalność tylko w Polsce.

UOW podporządkowała się funkcjonującemu na emigracji w Wiedniu rządowi Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej Jewhena Petruszewycza, który dążył do pełnej niepodległości. Pamiętajmy, że do 1923 r. status ziem południowo-wschodniej Polski nie był uregulowany. Mocarstwa zachodnie nie chciały początkowo uznać pełnej polskiej suwerenności na tych terenach z uwagi na mieszany charakter ludności. Najpierw chciały oddać te ziemie Imperium Rosyjskiemu, ale zrezygnowały z tego, gdy bolszewicy wygrali wojnę domową. Później proponowały je Polsce na zasadzie 25-letniego mandatu Ligi Narodów. Finalnie, w 1923 r., pozostawiono te tereny w granicach państwa polskiego w zamian za obietnicę, że otrzymają one autonomię.

Jakimi konkretnie metodami UOW walczyła o ustanowienie własnego państwa?

Organizacja ta starała się przeciwstawić działaniom władz polskich zmierzających do pełnej integracji. Organizowała zamachy zarówno na przedstawicieli władz polskich, jak i osoby kolaborujące – w ich mniemaniu – z Polakami (wójtów i innych urzędników). Najsłynniejszy zamach został dokonany we wrześniu 1921 r. na przybyłego do Lwowa Józefa Piłsudskiego, któremu towarzyszył wojewoda Kazimierz Grabowski.

(...)