Legiony Polskie we Włoszech były oddziałami najemnymi walczącymi w szeregach armii Republiki Lombardii. W ich szeregi trafiło wielu Polaków, którzy z różnych względów musieli wyjechać z Polski po trzecim rozbiorze.
Trzeci rozbiór Polski
Sytuacja Rzeczpospolitej w drugiej połowie XVIII wieku była tragiczna. W 1772 roku doszło do pierwszego rozbioru ziem polskich, którego dokonały Rosja, Prusy i Austria. W 1788 roku rozpoczął się Sejm Wielki, trwający do 1792 roku, który miał jeszcze uratować Polskę przed niechybnym upadkiem. W czasie jego trwania uchwalono Konstytucję 3 Maja (3 maja 1791), która rewolucjonizowała ustrój panujący w państwie polskim, reformowała model rządzenia i wprowadzała wiele pożytecznych zmian. Niestety na wiele zmian było już za późno; nie udało się ich wprowadzić nawet w wyniku walki zbrojnej, czyli tzw. wojny w obronie konstytucji. W 1793 roku doszło do drugiego rozbioru (wzięły w nim udział Rosja i Prusy).
Rok później wybuchła insurekcja kościuszkowska. Bohaterski zryw nie zrealizował stawianych sobie celów, a powstańcy zostali zmuszeni do kapitulacji 16 listopada 1794 roku. Niecały rok później, 24 października 1795 roku trzy państwa zaborcze, Prusy, Austria i Rosja ogłosiły trzeci rozbiór Polski. Rzeczpospolita przestała istnieć.
Legiony Polskie we Włoszech
Po likwidacji państwa polskiego przez trzech zaborców, wielu Polaków zostało zmuszonych do wyjazdu z Polski lub, nie widząc dla siebie miejsca pod władzą okupanta, postanowiło wyjechać z kraju. Tysiące osób znalazło się na terenie Francji.
Już w 1794 roku, w czasie trwała insurekcji kościuszkowskiej, we Francji działała tzw. Agencja, czyli polska organizacja niepodległościowa, która stanowiła przedstawicielstwo polskiego powstania w Paryżu.
Legiony Polskie posiłkujące Lombardię, znane w Polsce bardziej jako Legiony Polskie we Włoszech zostały utworze 9 stycznia 1797 roku z inicjatywy Jana Henryka Dąbrowskiego. Tego dnia Dąbrowski podpisał umowę z rządem Lombardii, który wydał zgodę na utworzenie polskich oddziałów pod dowództwem polskich oficerów. Stało się to dzięki pomocy Napoleona Bonaparte, który otrzymał rozkaz z Paryża, aby zrobił użytek z chętnych do walki Polaków. Legiony Polskie znalazły się tym samym na służbie Republiki Lombardii, a żołnierze otrzymywali od niej żołd (Francuzi odesłali Polaków do Lombardii, gdyż sami nie mieli zamiaru im płacić).
Mundury i sztandary Legionów Polskich przypominały polskie. W ich szeregach używano także języka polskiego oraz polskich stopni wojskowych. Do mundurów żołnierze mieli przypięte trójkolorowe kokardy, które nawiązywały do rewolucji francuskiej i podkreślały sojusz Polaków i Republiki. Wszyscy żołnierze oraz dowódcy Legionów otrzymali obywatelstwo Lombardii oraz prawo powrotu do Polski, kiedy zakończą służbę.
Legiony Polskie we Włoszech już w maju 1797 roku liczyły około 7 tysięcy żołnierzy. W szeregi oddziałów mogli dostać się nie tylko przedstawiciele szlachty, ale wszyscy, bez względu na pochodzenie. Jan Henryk Dąbrowski postarał się, aby żołnierze niepiśmienni uczęszczali na kursy czytania i pisanie. Zaplanowano również prelekcje dotyczące dziejów Polski. Pewną nowością był fakt, że każdy żołnierz, nie tylko szlachcic, mógł liczyć na awans i zostanie oficerem. Było to podejście dla Europy dość nowe. Taka „demokratyzacja” armii nastąpiła wraz z wybuchem rewolucji francuskiej.
Gdzie walczyły Legiony?
Polacy, tworząc Legiony Polskie we Włoszech liczyli, że rozpad państwa polskiego jest jedynie czymś tymczasowym. Napięta sytuacja w Europie sprawiała, że perspektywa wybuchu kolejnej dużej wojny była tylko kwestią czasu. Wypadki były trudne do przewidzenia, lecz wierzono, że w wojennej zawierusze uda się odbudować struktury Rzeczpospolitej. To właśnie w szeregach Legionów powstała pieśń „Jeszcze Polska nie zginęła”, zwana później „Mazurkiem Dąbrowskiego”, której słowa napisał Józef Wybicki. Tekst pieśni dobrze oddaje nastroje, jakie panowały wówczas w polskich szeregach.
Legiony walczyły u boku generała Napoleona Bonaparte. Pierwsze walki miały miejsce w kwietniu 1797 pod Rimini, Weroną i nad jeziorem Gard. Później broniły Republiki Rzymskiej i walczyły przeciwko Królestwu Neapolu. W 1801 roku, po podpisaniu pokoju pomiędzy Francją i Austrią, większość Legionów została wysłana na Hispaniolę (Haiti), gdzie trwała walka ludności haitańskiej przeciwko Francuzom. Z Ameryki powróciło do Europy niewielu Legionistów. Część zmarła w wyniku chorób lub w walce, a część postanowiła osiąść na Haiti na stałe.
W 1802 roku resztę Legionów wcielono do armii włoskiej jako oddziały posiłkowe pod nazwą Polacchi al soldo della Republica Italiana. W dalszych latach Polacy walczyli z Anglikami m.in. pod Castelfranco i w Kalabrii. Kiedy wojska napoleońskie dotarły 1807 roku na teren Polski polscy żołnierze utworzyli Legię Polską (Legię Nadwiślańską). Wielu żołnierzy z jej szeregów tworzyło później wojsko Królestwa Polskiego (po 1815 roku) i walczyło w powstaniu listopadowym.
Przez Legiony Polskie we Włoszech przeszło około 35 tysięcy żołnierzy, spośród których zginęło 20 tysięcy.
Legiony, choć nie walczyły bezpośrednio o polską niepodległość, były dla wielu żołnierzy prawdziwą szkołą patriotyzmu i miejscem, gdzie pamięć o Polsce była wciąż żywa.
Czytaj też:
Insurekcja kościuszkowska. Upadek powstania. Koniec marzeń o wolnej PolsceCzytaj też:
„Jeszcze jedno takie zwycięstwo i przegram wojnę”. Pięć pyrrusowych zwycięstw w historii