Wojska szwedzkie wkroczyły na terytorium Rzeczpospolitej 19 lipca 1655 roku. Pospolite ruszenie ustępowało niemal bez walki. Szwedzi w szybkim tempie zajmowali kolejne kilometry Polski, rabując i paląc po drodze wiele miast i wsi. Król Jan Kazimierz, zmuszony do ucieczki z Warszawy, znalazł schronienie na Śląsku.
W listopadzie 1655 roku Szwedzi próbowali zdobyć klasztor paulinów na Jasnej Górze. Trwające ponad miesiąc oblężenie nie przyniosło efektów. Szwedzi zostali zmuszeni do wycofania się. W grudniu wyparto ich z licznych miejscowości w całej Małopolsce. 29 grudnia pod przywództwem hetmana wielkiego koronnego Stanisława Potockiego i hetmana polnego koronnego Stanisława Lanckorońskiego zawiązano konfederację tyszowiecką. Konfederacji nawoływali do walki ze Szwecją i zapowiedzieli rychły powrót króla do kraju.
Społeczeństwo polskie zmobilizowało się do wspólnego stawienia czoła Szwedom. Przyczyniło się do tego między innymi oblężenie Jasnej Góry, które odczytywano jako podniesienie ręki na święte dla Polaków i katolików miejsce. Szwedzi ponadto dopuszczali się coraz większych okrucieństw, siejąc zniszczenia gdziekolwiek się pojawili. Przeciwko nim stanęły wszystkie polskie stany: chłopi, mieszczanie i szlachta. Impulsem do narodowego zjednoczenia stały się też śluby lwowskie, czyli oddanie Rzeczpospolitej pod opiekę Matki Bożej, czego dokonał król Jan Kazimierz 1 kwietnia 1656 roku.
Pogoń
Wiosną 1656 roku Małopolska była już niemal wyzwolona spod szwedzkiej okupacji. Król szwedzki Karol Gustaw cofał się do Warszawy. Pod koniec marca wojska polskie pod wodzą Stefana Czarnieckiego zagrodziły mu drogę zmuszając do ucieczki w stronę wideł Wisły i Sanu. Tam Szwedzi zostali okrążeni. Za Wisłą stał Czarniecki, za Sanem armia litewska, a za nimi pospolite ruszenie i oddziały chłopskie.
Karol Gustaw wysłał gońców, którzy z Warszawy mieli sprowadzić posiłki. Ze stolicy ruszyło 2,5 tysiąca żołnierzy pod wodzą margrabiego Fryderyka Badeńskiego. Jerzy Lubomirski i Stefan Czarnieckie zdecydowali, że w pierwszej kolejności ruszą naprzeciw siłom Fryderyka, a później wrócą i rozbiją wojska Karola Gustawa.
W tym czasie Fryderyk otrzymał rozkaz odwrotu: miał powrócić do Warszawy. O tym jednak dowiedział się Czarniecki. Skłonił swoje wojska do szybszego marszu, aby zaskoczyć margrabiego; dogonił go pod Kozieńcami i rozgromił tylną straż.
W nocy z 6 na 7 sierpnia główne siły Fryderyka dotarły pod Warkę. Za nim w szybkim tempie (170 kilometrów pokonano w zaledwie trzy dni!) nadciągały polskie wojska pod wodzą Czarnieckiego i Lubomirskiego. Badeński nie docenił Polaków – sądził, że uda mu się jeszcze uciec za Pilicę. Mylił się. Zgubiły go setki wozów wyładowanych dobrami, które ukradziono z polskich domostw.
Bitwa pod Warką
Margrabia Fryderyk po raz kolejny nie docenił Polaków. Nie spodziewał się, że w tak szybkim tempie przeprawią się przez rzekę (sami bowiem przeprawiali się przez most, co oczywiście trwało długo). Jeden z oddziałów znalazł jednak bród, co umożliwiło Polakom szybkie przejście na drugą stronę Pilicy. Wojska Czarnieckiego obeszły Warkę i zaskoczyły ludzi Fryderyka strzegących przeprawy. Księcia nie było wśród nich – ruszył dalej sądząc, że oddziały, które pozostawił przy rzece zabezpieczą jego główne siły.
Czarniecki wyciął Szwedów niemal do ostatniego. Wówczas dopiero ruszył dalej, w ślad za wojskami Lubomirskiego, które szły już na Fryderyka. Książę badeński dysponował w tamtej chwili zaledwie dwoma tysiącami żołnierzy. Pozostałych dopadli już Polacy. Fryderyk nie mógł już jednak dłużej uciekać – zrozumiał, że nie uniknie walnej bitwy.
Tempo, w jakim Polacy pojawili się naprzeciw Fryderyka kompletnie go zaskoczyło. Lubomirski, nie czekając już na Czarnieckiego dał rozkaz do ataku. Wkrótce do bitwy dołączył i Czarniecki. Pod ich rozkazami znajdowało się łącznie ponad cztery tysiące żołnierzy, a więc ich przewaga nad Fryderykiem była znacząca. Husaria ruszyła do ataku. Pod ich naporem Szwedzi zaczęli się wycofywać. Wkrótce kolejne oddziały szwedzkie ulegały rozproszeniu i wycofywały się z pola bitwy.
W bitwie pod Warką zginęło około 1,5 tysiąca Szwedów i 100 Polaków. Do polskiej niewoli dostało się ponadto aż 40 oficerów. Była to pierwsza bitwa w czasie potopu szwedzkiego w czasie której Szwedzi odnieśli tak wielką klęskę. Bitwa pod Warką wzmocniła morale i dodała woli walki polskim żołnierzom. Po raz pierwszy tak wiele osób uwierzyło, że niezwyciężoną armię Karola Gustawa można pokonać.
Czytaj też:
Stefan Czarniecki. Legenda. Hetman ze słów polskiego hymnuCzytaj też:
Ludwika Maria Gonzaga. Francuska żona dwóch polskich królówCzytaj też:
Oblężenie Jasnej Góry. Ile prawdy jest w legendzie?