Denominacja z 1995 roku sprawiła – można humorystycznie rzec – że Polacy przestali być milionerami. Była to reforma konieczna ze względu na szalejącą inflację sięgającej 1395 procent. Jakimi pieniędzmi zastąpiono stare banknoty? Kto je zaprojektował?
Hiperinflacja
Od lat 80. sytuacja gospodarcza w Polsce systematycznie się pogarszała. Na przełomie lat 80. i 90. wystąpiła hiperinflacja, która osiągnęła poziom 1395 procent. W związku z rosnącą inflacją i pojawianiem się coraz większych wartości cen, do obiegu wprowadzono stopniowe nowe nominały banknotów: 10 tysięcy zł., 20 tysięcy zł., 50 tysięcy zł., 100 tysięcy zł., 200 tysięcy zł., 500 tysięcy zł., 1 milion zł., 2 miliony zł. W tamtym czasie monety właściwie zniknęły z obiegu ze względu na swą zbyt niską wartość.
Po 1990 roku inflacja została nieco opanowana. 7 lipca 1994 roku Sejm RP przyjął ustawę o denominacji złotego. 1 stycznia 1995 roku wprowadzono nową jednostkę pieniężną o nazwie „złoty” o symbolu PLN, która zastąpiła „starego złotego” o symbolu PLZ. 1 nowy złoty równał 10 tysiącom starych złotych.
Nowe pieniądze
Przez kolejne dwa lata istniały w Polsce równolegle niejako dwa systemy walutowe. Do końca 1996 roku akceptowano zarówno stare, jak nowe złote. Wymiana starych złotych możliwa była ponadto do 31 grudnia 2010 roku. Wielu Polaków, z różnych względów, zatrzymało jednak część starych złotych. Szacuje się, że jest to łącznie 283,4 milionów sztuk starych monet i banknotów o wartości 174,8 miliona (nowych) złotych.
Drukowanie nowych złotych rozpoczęto w fabryce Giesecke & Devrient GmbH w Monachium w Niemczech. Okazało się jednak, że przy okazji produkcji pieniędzy doszło do licznych fałszerstw. Banknoty były ponadto źle zabezpieczone, brakowało na nich napisu „Rzeczpospolita Polska”, a polskie godło wykonano krzywo.
Narodowy Bank Polski przeznaczył wszystkie wydrukowane tam pieniądze na przemiał. Przygotowane nowe wzory banknotów i ich wydruk zlecono drukarni papierów specjalnych De La Rue z Londynu (od 1998 roku banknoty drukowane są przez Polską Wytwórnię Papierów Wartościowych z siedzibą w Warszawie).
Pierwszy projekt nowych polskich banknotów pojawił się pod koniec lat 80. Projektantem był polski grafik, ilustrator i autor wielu znaczków pocztowych Andrzej Heidrich. Sporządził on dwie serie banknotów. Na pierwszej pojawiły się wizerunki polskich pisarzy, a na drugiej polityków. Jednak obydwie propozycje zostały odrzucone i zrezygnowano ich produkcji.
Kto miał szanse pojawić się na polskich banknotach? W serii z pisarzami Heidrich zaproponował: Henryka Sienkiewicza (na banknocie o nominale 10 złotych), Bolesława Prusa (20 złotych), Stefana Żeromskiego (50 złotych), Władysława Reymonta (100 złotych), Juliusza Słowackiego (500 złotych) i Adama Mickiewicza (1000 złotych).
Z kolei seria zawierająca wizerunki polityków obejmowała: Wincentego Witosa (10 złotych), Ignacego Daszyńskiego (20 złotych), Stefana Starzyńskiego (50 złotych), Władysława Sikorskiego (100 złotych), Stanisława Staszica lub Ignacego Jana Paderewskiego (500 złotych) oraz Władysława Gomułkę lub Stanisława Moniuszkę (1000 złotych).
Autorem kolejnej serii banknotów został Waldemar Andrzejewski. To te banknoty drukowane były w niemieckiej fabryce, lecz z powodu licznych błędów i ich fałszowania, cały wydrukowany nakład został zniszczony. Na banknotach Andrzejewskiego o nominałach od 1 do 500 złotych znalazły się polskie miasta: Gdynia, Katowice, Zamość, Warszawa, Gdańsk, Wrocław, Poznań, Kraków i Gniezno.
Kolejna, ostateczna, wersja banknotów to ponownie projekt Andrzeja Heidricha. Znaleźli się na nich polscy władcy. Nowe banknoty otrzymały nominały 10, 20, 50, 100 i 200 zł. Porzucono pomysł stworzenia banknotów o nominałach 1, 2 i 5 złotych – te zastąpiono monetami.
Monety bite były w Mennicy Państwowej. Początkowo bito monety o nominałach 1, 2, 5, 10, 20 i 50 groszy oraz 1 złoty. W 1994 roku dodano nominały 2 i 5 złotych. Projektantkami wizerunków monet były Stanisława Wątróbska-Frindt (awers) oraz Ewa Tyc-Karpińska (rewers).
Pierwszą serię banknotów wydrukowano w londyńskiej wytwórni De La Rue. Weszła ona do obiegu 1 stycznia 1995 roku.
10 lutego 2017 roku do obiegu wprowadzono banknot o nominale 500 złotych.
Czytaj też:
Akcja „Góral”. Jak Polskie Państwo Podziemne ukradło Niemcom 105 milionów złotychCzytaj też:
QUIZ: Słynne pomniki i monumenty. Rozpoznasz wszystkie?