Mikołajki nieodłącznie związane są z postacią świętego Mikołaja z Miry, który, według opowieści i legend, był niezwykle pobożny, rozdał cały swój majątek i wspierał biednych. Kiedy 6 grudnia stał się okazją do wręczania podarków na wzór i pamiątkę świętego Mikołaja?
Mikołajki – zwyczaje i tradycje
Tradycja obchodzenia mikołajek, czyli dnia 6 grudnia, jest bardzo długa i ma głębokie korzenie, nierozerwalnie związane z kultem świętego Mikołaja z Miry. Obdarowywanie się prezentami nie jest w żadnym razie wymysłem współczesnym. Zwyczaj ten ma już bowiem niamal 900 lat.
W XII-wiecznej Francji istniała tradycja, że 6 grudnia siostry zakonne rozdawały prezenty dzieciom z najbiedniejszych rodzin – wzorując się właśnie na postępowaniu świętego Mikołaja. Wręczanie drobnych upominków z okazji dnia świętego Mikołaja udokumentowano w średniowieczu także w Polsce, Czechach, Austrii, Holandii, Belgii i w Niemczech.
Jednym ze zwyczajów, który obecny jest także dzisiaj, było wystawienie butów lub wieszanie skarpet, w których święty Mikołaj miał zostawić upominki. Już w średniowieczu istniał zwyczaj przebierania się za Mikołaja przynoszącego prezenty. Oczywiście strój ten nie miał nic wspólnego z rubasznym starszym panem w czerwonym kubraku, obecnym w dzisiejszej kulturze masowej. Świętego Mikołaja wyobrażano sobie jako dostojnego, ale też dobrego i bardzo życzliwego biskupa, w długiej szacie i z pastorałem w ręku.
Święty Mikołaj przez lata kojarzony był wyłącznie z 6 grudnia. To właśnie tego dnia wspominano świętego, a na pamiątkę jego dobrych uczynków, wręczano sobie upominki. Z czasem, już w XX wieku, święty Mikołaj coraz częściej pojawiać się zaczął jako baśniowa postać, która zjawia się przy okazji świąt Bożego Narodzenia. Choć „skomercjalizowany” Mikołaj nadal przynosi prezenty, to nie ma on już wiele wspólnego ze świętym Mikołajem z Miry.
Najbardziej utrwalony wizerunek Mikołaja, który przeniknął już zapewne do wszystkich kultur na całym świecie (także tych niechrześcijańskich), powstał w 1930 roku. Autorem projektu Mikołaja był Fred Mizen, twórca reklamy napoju Coca-Cola. To właśnie wówczas święty Mikołaj pojawił się po raz pierwszy jako starszy pan z brodą ubrany w czerwony strój i białą czapkę.
Święty z Miry
Święty Mikołaj żył na przełomie III i IV wieku, urodził się prawdopodobnie w Patarze (dzisiejsza Turcja). Był on biskupem Miry, podobno brał udział w soborze nicejskim, który odbył się w 325 roku, lecz nie ma na to pewnych dowodów, gdyż żadne źródło pochodzące z wcześniejszego okresu, niż VI wiek, nie przekazało o Mikołaju żadnej wzmianki. Mikołaj miał zginąć śmiercią męczeńską, lecz wiadomość o tym pojawiła się (przynajmniej spośród zachowanych źródeł) w połowie VI wieku za panowania Justyniana Wielkiego.
Pierwsze „pewne” informacje o Mikołaju pojawiają się dopiero w dziele „Praxis de Stratelatis” z VI wieku. Według tego przekazu niejaki Mikołaj miał uratować życie sześciu żołnierzy cesarza Konstantyna Wielkiego. Kolejne fakty na temat świętego Mikołaja ukazywały się w kolejnych dziełach w dalszych latach, a kult świętego Mikołaja, biskupa Miry, rozwijał się. Być może w owych czasach, to znaczy w VI-IX wieku, żyjący wówczas ludzie posiadali więcej sprawdzonych informacji na temat Mikołaja. Niestety do dnia dzisiejszego zachowało się mało źródeł, a daty ich powstania powodują, że prawdziwość wielu informacji na temat Mikołaja poddawana jest w wątpliwość. Niektórzy historycy zastanawiali się nawet, czy ktoś taki jak święty Mikołaj faktycznie kiedykolwiek istniał.
Bez względu na dylematy badaczy, święty Mikołaj od ponad tysiąca lat otoczony jest kultem. Od bardzo dawna Mikołaj jest czczony nie tylko w Kościele katolickim, ale również prawosławnym i grekokatolickim. Przypisuje mu się także liczne cuda.
O świętym Mikołaju powstało bardzo wiele opowieści. Według najczęściej powtarzanych, święty Mikołaj od najmłodszych lat miał być bardzo pobożny i szlachetny. Po śmierci swoich rodziców postanowił oddać swój cały majątek. Całe życie pomagał biednym i pokrzywdzonym. Jako biskup Miry zwalczał pogaństwo i sprzeciwiał się arianom. Z dzieła Szymona Metafrastesa (pochodzącego z IX wieku) dowiadujemy się, że Mikołaj był przez pewien czas więziony, co uczyniło męczennikiem za wiarę. W 325 roku, już jako biskup, brał udział w soborze w Nicei. W tym czasie był już blisko cesarskiego dworu i przyjaźnił się z cesarzem Konstantynem Wielkim, który w 313 roku wydał edykt mediolański, w którym zrównywał religię chrześcijańską z innymi religiami (był to, de iure, początek końca instytucjonalnego prześladowania chrześcijan w Cesarstwie Rzymskim).
Kolejne żywoty świętego Mikołaja powstawały jeszcze w IX, a później w XII i XIII wieku. Autorzy tychże dzieł hagiograficznych czerpali od swoich poprzedników, a także z licznych legend i opowieści ludowych na temat świętego Mikołaja.
Święty Mikołaj, według różnych przekazów, miał umrzeć 6 grudnia 345 lub 352 roku. Ciało świętego zostało przeniesione w 1087 roku z Miry do Bari w południowej Italii przez kupców z Bari, który obawiali się ataku Turków na Mirę. Tam właśnie, w bazylice we włoskim Bari, doczesne szczątki Mikołaja spoczywają do dzisiaj.
Czytaj też:
Bracia Męczennicy. Kim byli pierwsi święci pochodzący z Polski?Czytaj też:
Brunon z Kwerfurtu. Męczennik zapomniany na 800 latCzytaj też:
Cesarz Otton III. Uczestnik zjazdu w Gnieźnie. Jak widział przyszłość Europy?