18 września 1961 roku uległ wypadkowi samolot, którym leciał ówczesny szef ONZ. Co się wówczas stało?
Początki
Dag Hammarskjöld urodził się 29 lipca 1905 roku w Jönköping w Szwecji. Był czwartym, najmłodszym dzieckiem Hjalmara Hammarskjölda (premiera Szwecji w latach 1914-1917). Większość dzieciństwa spędził w Uppsali.
Hammarskjöld studiował najpierw na Katedralskolan, a następnie na Uniwersytecie w Uppsali. Zdobył licencjat z filozofii i magisterium z zakresu prawa.
Jako urzędnik państwowy zaczął pracować mając 25 lat. W latach 1930-1934 był sekretarzem rządowej komisji ds. bezrobocia. W tym samym czasie uczęszczał na studia doktoranckie na Uniwersytecie Sztokholmskim. Od 1936 roku Dag Hammarskjöld pracował w szwedzkim banku centralnym Riksbank i jednocześnie został sekretarzem stanu w Ministerstwie Finansów. W 1947 roku został wybrany szwedzkim delegatem do Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej 1947-1953, a później został ministrem bez teki w rządzie Tage Erlandera. Dag Hammarskjöld potrafił współpracować z różnymi opcjami politycznymi, a jednocześnie sam nigdy nie wstąpił do żadnej partii.
W 1951 Hammarskjöld był wiceprzewodniczącym szwedzkiej delegacji do Zgromadzenia Ogólnego ONZ w Paryżu. W ten sposób rozpoczęła się jego kariera w ONZ.
Sekretarz Generalny ONZ
10 listopada 1952 Trygve Lie ogłosił swoją rezygnację z funkcji Sekretarza Generalnego Organizacji Narodów Zjednoczonych. Jego decyzja wywołała kilkumiesięczne negocjacje pomiędzy mocarstwami zachodnimi a Związkiem Sowieckim. Rada Bezpieczeństwa ONZ przedstawiła czterech kandydatów, lecz żaden z nich nie uzyskał aprobaty Moskwy. 30 marca 1953 roku w czasie obrad Rady Bezpieczeństwa Francja przedstawiła kolejne cztery nazwiska, wśród których znalazł się Dag Hammarskjöld.
Wszystkim członkom Rady Bezpieczeństwa zależało, aby nowy Sekretarz Generalny nie angażował się zbytnio w bieżącą politykę i spory pomiędzy dwoma zimnowojennymi blokami. Chcieli wybrać kogoś, kto będzie jedynie sprawnym administratorem i urzędnikiem. Dag Hammarskjöld miał w tamtym czasie właśnie taką opinię. Jak określił autor jego biografii Emery Kelen, Hammarskjöld był uważany za „genialnego ekonomistę, technika i arystokratę”. Jego osoba nie wzbudzała żadnych kontrowersji, więc Dag Hammarskjöld został zaakceptowany. Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Republika Federalna Niemiec, Francja, Kanada i Związek Sowiecki zagłosowały „za” jego kandydaturą. Od głosu wstrzymały się Chiny, co i tak nie miało wpływu na jego wybór i Hammarskjöld został Sekretarzem Generalnym.
1 kwietnia 1953 roku Dag Hammarskjöld otrzymał wiadomość, że został wybrany na szefa ONZ. W pierwszej chwili szwedzki polityk uznał tę informację za primaaprilisowy żart. Uwierzył dopiero po trzecim telefonie. 10 kwietnia został zaprzysiężony na Sekretarza Generalnego w siedzibie ONZ w Nowym Jorku. Funkcję tę sprawował aż do śmierci. W 1958 roku wybrany został bowiem na drugą kadencję.
Dag Hammarskjöld był uważany za człowieka, który od początku starał się być blisko ludzi. Zaczął od dobrego poznania swoich współpracowników. Jadał w stołówce razem z szeregowym personelem i oddał swoją prywatną windę do użytku ogólnego.
Wbrew temu, czego oczekiwano od nowego Sekretarza Generalnego, Hammarskjöld bardzo szybko zaczął angażować się politycznie. Starał się m.in. poprawić stosunki pomiędzy Izraelem a państwami arabskimi. W 1955 roku udał się z wizytą do Chin w celu wynegocjowania uwolnienia 11 schwytanych pilotów amerykańskich, którzy walczyli w wojnie w Korei. Rok później, w czasie, kiedy w Egipcie miał miejsce kryzys sueski, z jego inicjatywy ustanowiono nadzwyczajne siły zbrojne. Niedługo później siły te miały się – niestety – przydać.
W roku 1960 dopiero od niedawna niepodległe Kongo (dziś Demokratyczna Republika Konga) poprosiło ONZ o pomoc w zażegnaniu kryzysu (kiedy Kongo ogłosiło niepodległość część prowincji ogłosiło wówczas secesję, co wywołało ogólnokrajowy konflikt).
Dag Hammarskjöld energicznie włączył się w działania na rzecz pokoju w tej części Afryki. Sekretarz Generalny ONZ odbył cztery podróże do Konga, spotykał się z politykami kongijskimi wszystkich opcji, próbował pogodzić wojujące strony. Niedługo później do Konga wyruszyły siły specjalne ONZ, co spotkało się z potężną krytyką ze strony Sowietów, którzy chcieli w Kongu ulokować własne wpływy. Moskwa uznała zaangażowanie Hammarskjölda za „wtrącanie się w nie swoje sprawy”, zażądała wycofania oenzetowskich wojsk i rezygnacji Sekretarza Generalnego ze stanowiska.
18 września 1961 Dag Hammarskjöld był w kolejnej podróży. Leciał do Konga, gdzie miał negocjować zakończenie misji wojsk ONZ z oddziałami Moise Czombe z Katangi (prowincji, która chciała odłączyć się od Konga). Kiedy samolot, którym podróżował Hammarskjöld znajdował się nad Rodezją Północną maszyna zaczęła nagle spadać. Samolot rozbił się w pobliżu miasta Ndola. Dag Hammarskjöld zginął 18 września 1961 roku. Śmierć Sekretarza Generalnego wywołała kryzys w ONZ. Negocjacje w sprawie Konga uległy zawieszeniu.
Okoliczności katastrofy do dzisiaj nie są jasne. Dochodzenie, które przeprowadzono zaraz po wypadku wskazało, że odpowiedzialny za niego był błąd pilota. Kolejne dochodzenie, tym razem przeprowadzone przez ONZ, nie ustaliło w ogóle przyczyn katastrofy. CIA ogłosiło zaś, że samolot został zestrzelony, a wypadek został „zainscenizowany” przez KGB.
Już dzień po katastrofie prezydent Harry Truman powiedział, że Hammarskjöld „miał zamiar coś zrobić, kiedy go zabili”.
Göran Björkdahl, szwedzki pracownik jednej z organizacji humanitarnych, którego ojciec pracował dla ONZ w Zambii, napisał w 2011 roku, iż uważa, że śmierć Hammarskjölda była morderstwem popełnionym na zlecenie firm wydobywczych, takich jak Union Minière, po tym jak Hammarskjöld dokonał interwencji ONZ w Katandze.
Od 1961 roku nie ustają kolejne śledztwa dziennikarskie, a także prokuratorskie. Wiele osób próbowało zbadać okoliczności śmierci bardzo popularnego i, co najważniejsze, skutecznego Sekretarza Generalnego. Żaden kolejny szef ONZ nie mógł pochwalić się takim zaangażowaniem, ani nie był darzony taką sympatią i szacunkiem jak Dag Hammarskjöld. Jego śmierć była dużą stratą dla ONZ.
Czytaj też:
"To uczciwy człowiek". Co Harry Truman pomyślał o StalinieCzytaj też:
Kryzys sueski. Samowola Egiptu czy nieuchronny konflikt?Czytaj też:
SALT. "Gorące" rozmowy w czasie zimnej wojny