Władysław Reymont był bardzo wnikliwym obserwatorem. Zanim został znanym pisarzem, trudnił się wieloma zajęciami. To, czego doświadczał i co mógł dostrzec, stawało się później jego inspiracją. Nie zawsze były to pozytywne doświadczenia. Reymont nie stronił od krytyki, wytykania błędów. W swoich pracach kreślił cały wachlarz charakterów. Nie pisał „ku pokrzepieniu”, ale raczej ku przestrodze. W dziele „Chłopi”, za które otrzymał Literacką Nagrodę Nobla, nie odwoływał się do romantycznego, sielankowego wizerunku wsi, jaki możemy zobaczyć na części prac Józefa Chełmońskiego. Reymont ukazał świat brutalny, którym rządzą niskie instynkty, podłość i zazdrość. Zmarł sto lat temu, 5 grudnia 1925 roku.
Trudne początki
Władysław Reymont, a właściwie Stanisław Władysław Rejment, urodził się 7 maja 1867 roku w Kobielach Wielkich niedaleko Radomska. Jego ojciec był wykształcony i oczytany, pracował jako organista w miejscowym kościele i był sekretarzem parafii. Matka pochodziła ze zubożałej szlachty.
Od młodych lat Reymont wykazywał duże zainteresowanie literaturą, ale nie przekładało się to na wyniki w nauce. W szkole elementarnej miał duże problemy. Tak duże, ze rodzice postanowili, że nie będzie kontynuował edukacji. Miał zostać przyuczony do fachu. Terminował w pracowni krawieckiej w Warszawie. W 1884 roku ukończył naukę i uzyskał tytuł czeladnika krawieckiego. Takie zajęcie jednak w ogóle go nie interesowało. Wciąż pociągało go słowo pisane. Wkrótce postanowił spróbować sił na scenie. W wieku osiemnastu lat dołączył do wędrownej trupy aktorskiej, występując pod pseudonimem „Urbański”. Jako aktor się nie sprawdził i z takiego zajęcia zrezygnował. W 1888 roku ojciec pomógł mu uzyskać pracę w Kolej Warszawsko‑Wiedeńskiej. Pracował m.in. w Lipcach i Rogowie, miejscowościach niedaleko Łodzi.
To właśnie ten okres: zmiana zawodów i poszukiwania swojej dalszej drogi, miały ogromny wpływ na późniejszą twórczość Reymonta. Obserwowanie realiów pracy, życie prostych ludzi, przemiany społeczne i los człowieka pracującego odbiły się potem echem w jego książkach.
Pisarstwo
Swoje pierwsze wiersze Reymont pisał już w 1882 roku, zaś pierwsze opowiadanie napisał w 1891 roku. Debiutował w czasopismach „Myśl” i „Głos”. W 1895 roku ukazał się jego literacki debiut. Był to reportaż z pieszej pielgrzymki na Jasną Górę, który zyskał spore zainteresowanie, ale nie dało wielkiego zarobku. Przez kilka lat pisarz żył w strasznej biedzie.
W drugiej połowie lat 90. XIX wieku Reymont zaczął tworzyć powieści, która miała ukazywać przemiany społeczne i ekonomiczne w Łodzi: rozwój przemysłu, kapitalizmu, zderzenie różnych warstw społecznych. Tak powstała „Ziemia Obiecana”, powieść, na kartach której trzech przyjaciół, Polak, Niemiec i Żyd budują wspólnie fabrykę. Dzieło to ukazało zmiany zachodzące w polskim społeczeństwie i polskich miastach znajdujących się pod władzą zaborców.
„Ziemia Obiecana” publikowana była początkowo w odcinkach. Zdobyła popularność, wzbudziła zainteresowanie ówczesnej inteligencji, ale również zainteresowała carską cenzurę. Dzieło w pełnym wydaniu (książkowym) ukazało się po licznych cenzorskich poprawkach. Wtedy też, z obawy przed represjami, Reymont wyjechał na jakiś czas za granicę.
W 1900 roku Reymont doznał poważnego wypadku kolejowego. Do końca życia odczuwał konsekwencje tego zdarzenia. Szczęście w nieszczęściu polegało na tym, że uzyskał wtedy wysokie odszkodowanie, co pozwoliło mu na dość spokojne życie. Mógł też zupełnie poświęcić się pisarstwu. W 1902 roku wziął ślub z Aurelią Szabłowską. Świadkami na ślubie byli malarz Włodzimierz Tetmajer (przyrodni brat Kazimierza Przerwy-Tetmajera) oraz Michał Siedlecki.
W 1902 roku Reymont zaczął pisać „Chłopów”. Praca nad książką trwała około siedem lat. Chłopi to epicka, czterotomowa saga ukazująca życie wiejskiej społeczności, które determinowane jest przez pory dnia, pory roku i święta. Reymont wiele uwagi poświęcił tradycjom, zwyczajom wsi, etnograficznym szczegółom, wiejskiej gwarze. To unikatowa panorama polskiej wsi przełomu XIX i XX wieku i jedno z najważniejszych dzieł polskiej literatury realistycznej.
13 listopada 1924 roku Reymont, za dzieło „Chłopi”, otrzymał Literacką Nagrodę Nobla. Ze względu na chorobę serca Reymont nie mógł osobiście odebrać nagrody. Pieniądze i dyplom wysłano za granicę, gdzie przebywał na leczeniu.
W 1920 Reymont kupił mały majątek Kołaczkowo w pobliżu Wrześni (obecnie jest to muzeum Reymontowskie), gdzie osiadł na stałe. Rzadko pojawiał się w Warszawie.
Przed 1914 rokiem Reymont był członkiem Ligi Narodowej. Prowadził korespondencję m.in. z Romanem Dmowskim. W późniejszych latach wstąpił do Polskiego Stronnictwa Ludowego „Piast”. Jako członek tej partii, ale przede wszystkim autor „Chłopów” wziął udział, w sierpniu 1925 roku, w dożynkach we Wierzchosławicach, gdzie był bardzo entuzjastycznie witany.
Stan zdrowia Reymonta szybko się pogarszał. Pisarz zmarł 5 grudnia 1925 roku w Warszawie. Został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.
Rok 2025 jest m.in. rokiem Władysława Reymonta, w setną rocznicę jego śmierci.
Czytaj też:
"Był tym, którym rzeczywiście upajaliśmy się i tu serca nasze biły"Czytaj też:
Największe dzieło Mickiewicza? To Słowacki pierwszy określił je "epopeją"Czytaj też:
Surowy nauczyciel Polaków. Sto lat temu był nazywany "sumieniem narodu"