PIOTR ZYCHOWICZ: Podczas obchodów rocznicy Bitwy Warszawskiej prezydent złożył wieniec na grobie ukraińskich żołnierzy, którzy razem z Polakami w 1920 r. walczyli przeciwko bolszewikom. Wielu ludzi było zaskoczonych, nigdy bowiem o tej historii nie słyszeli. Co to byli za żołnierze?

PROF. JAN JACEK BRUSKI: W Polsce utarło się przekonanie, że w 1920 r. walczyliśmy w osamotnieniu. To nieprawda. Wspomagały nas wojska Ukraińskiej Republiki Ludowej. W maju 1920 r. na froncie walczyło ok. 12 tys. żołnierzy i oficerów ukraińskich. Całkiem poważna siła. Należy wyraźnie podkreślić, że kampania kijowska to nie była wojna z Rosją o Ukrainę. To była wojna prowadzona wspólnie z Ukrainą przeciwko Rosji.

Jak bili się Ukraińcy?

Bardzo dzielnie. Mieli duży udział w początkowych sukcesach nad bolszewikami, a później w skutecznej obronie w trakcie walk odwrotowych.

Prezydent Wołodymyr Zełenski w sierpniu 2022 r. nadał 110. Brygadzie Zmechanizowanej ukraińskich wojsk obrony terytorialnej imię gen. Marka Bezruczki. Kto to był?

To ważna postać, która w Polsce do niedawna była niemal zapomniana. Marko Bezruczko, wówczas pułkownik, był dowódcą jednej z sojuszniczych ukraińskich dywizji – 6. Dywizji Siczowej Armii URL. W sierpniu 1920 r. kierował obroną Zamościa. Dowodzone przez niego ukraińskie i polskie oddziały dzięki nieustępliwej postawie zatrzymały bolszewików. Przyczyniło się to do ostatecznego sukcesu na całym froncie.

W jaki sposób?

Kawaleria Siemiona Budionnego ugrzęzła na południowym odcinku frontu. Właśnie pod Zamościem. W efekcie nie doszło do połączenia Armii Konnej i sił Tuchaczewskiego, które zostały odepchnięte, ale jeszcze nie ostatecznie rozbite, pod Warszawą. Bezruczko i jego żołnierze odegrali więc dużą rolę w historii Polski. Armia Budionnego została później pobita w czasie wielkiej bitwy kawaleryjskiej pod Komarowem, w której również walczyli Ukraińcy.

Porozmawiajmy o tym, jak doszło do tego sojuszu. Po upadku mocarstw zaborczych powstały dwa ukraińskie państwa. Dlaczego?

Jako pierwsze upadło imperium Romanowów. W efekcie w 1917 r. na terenach zamieszkałych przez Ukraińców, które wchodziły wcześniej w skład Rosji, powstała Ukraińska Republika Ludowa (URL) ze stolicą w Kijowie. Potem upadło imperium habsburskie i jesienią 1918 r. na terenach Galicji Wschodniej powstała Zachodnioukraińska Republika Ludowa (ZURL) ze stolicą we Lwowie.

Nas interesuje ta pierwsza.

W Kijowie powołano do życia Ukraińską Radę Centralną. Początkowo Ukraińcy wysuwali hasło autonomii w ramach demokratycznej Rosji. Rada współpracowała z Rządem Tymczasowym Aleksandra Kiereńskiego. Między Piotrogrodem a Kijowem raz po raz pojawiały się jednak tarcia. Gdy doszło do rewolucji bolszewickiej, Ukraińcy poszli swoją drogą i proklamowali URL, a wkrótce pełną niezależność od Rosji.

Na arenę wkroczyli Niemcy.

Na początku 1918 r. Rosja bolszewicka i Ukraina zawarły traktaty z państwami centralnymi w Brześciu Litewskim – Ukraińcy w lutym, bolszewicy w marcu. Ukraińcy podjęli współpracę z Niemcami, bo liczyli, że w ten sposób powstrzymają pochód „czerwonych”, opanowanie przez nich całej Ukrainy. Układ z mocarstwami centralnymi wydawał się jedynym ratunkiem.

Te nadzieje się spełniły?

Tak, wojska austriacko-niemieckie pomogły Ukraińcom przepędzić najeźdźców. Ale ceną był drenaż Ukrainy ze zboża i z innych płodów rolnych. Rada, w której dominowali socjaliści, szybko została zastąpiona przez gen. Pawła Skoropadskiego, który z niemiecką pomocą ogłosił się hetmanem Ukrainy.

Kim był Skoropadski?

Arystokratą, byłym adiutantem cesarza Mikołaja II. Wywodził się ze starej ukraińskiej rodziny, wywodzącej się ze starszyzny kozackiej. Od dawna jednak mocno zrusyfikowanej.