John Forbes Nash zawojował naukowy świat na przełomie lat 80. i 90. XX wieku. W 1994 r. otrzymał najwyższe laury – nagrodę Nobla w dziedzinie ekonomii. Szerokiej publiczności stał się znany dzięki nagrodzonemu Oscarami filmowi „Piękny Umysł” w reżyserii Rona Howarda z 2001 r. W kilku kwestiach obraz Howarda różni się jednak znacząco od rzeczywistej biografii naukowca. Jak wyglądały zatem koleje losu Johna Nasha?
Młode lata i rozbłysk geniuszu
John Nash (a dokładnie John Forbes Nash Jr) przyszedł na świat 13 czerwca 1928 r. w Bluefield w stanie Wirginia. Już od najmłodszych lat przejawiał cechy introwertyczne – unikał zabaw z rówieśnikami, mógł za to godzinami czytać książki. W pierwszych latach nauki młody John radził sobie dość słabo. Niektórzy nauczyciele sugerowali nawet, że John może być niepełnosprawny intelektualnie.
Jako nastolatka Johna zaczęły coraz bardziej intrygować nauki ścisłe. Jego „pierwszą miłością” była chemia, którą był zafascynowany tak mocno, że zaczął przeprowadzać domowe eksperymenty z materiałami wybuchowymi.
W 1945 r. Nash otrzymał stypendium na studia w Carnegie Institute of Technology, które rozpoczął na kierunku inżynieria chemiczna. Ostatecznie za radą swojego nauczyciela Johna Lightona Synge'a, przeniósł się na matematykę, którą ukończył z tytułem Master of Arts (odpowiednik polskiego magistra) w 1948 r.
Wkrótce Nash otrzymał stypendium na Uniwersytecie Princeton, gdzie kontynuował studia podyplomowe z matematyki i nauk ścisłych. To właśnie w Princeton Nash rozpoczął badania nad teorią gier i sformułował autorską koncepcję, znaną później „równowagą Nasha”, za którą blisko 50 lat później otrzymał nagrodę Nobla.
Najoględniej rzecz ujmując równowaga Nasha zachodzi wtedy, gdy każdy gracz dokonuje wyboru z uwzględnieniem decyzji tego drugiego. Każdy z graczy dokonuje optymalnego wyboru w zależności od tego, co zrobi drugi gracz. Koncepcja równowagi Nasha została wykorzystana m.in. do analizy wrogich sytuacji, takich jak np. konflikty zbrojne czy wyścigi zbrojeń (dylemat więźnia), a także do tego, jak te konflikty mogą zostać złagodzone przez powtarzające się interakcje. Obecnie zaś teoria ta ma zastosowanie w podejmowaniu decyzji strategicznych przez przedsiębiorstwa.
Kolejnym, nieco mniej popularnym aspektem badań Nasha był geometria różniczkowa. Dzięki odtajnieniu w 2011 r. przez Narodową Agencję Bezpieczeństwa jego korespondencji z innymi naukowcami, wiadomo też, że Nash prowadził także badania kryptograficzne, m.in. opracował nowy model maszyny szyfrująco-deszyfrującej.
Sam Nash zatrudnił się w firmie RAND Corporation, zajmującej się badaniami naukowymi związanymi z zimną wojną. Następnie pracował w Massachusetts Institute of Technology (MIT) w Cambridge. Później objął posadę profesora na Uniwersytecie w Princeton.
Cienie i blaski życia prywatnego
Na początku lat 50. Nash nawiązał romans z pielęgniarką Eleanor Stier, z którą miał nieślubnego syna. Na wieść o ciąży opuścił kobietę. Nash najprawdopodobniej był biseksualistą. W 1954 r. został nawet aresztowany w wyniku policyjnej akcji skierowanej przeciwko homoseksualistom. Po aresztowaniu został wyrzucony z pracy w RAND Corporation.
W 1957 r. zawarł związek małżeński. Poślubił Alicię Larde, swoją studentkę, salwadorskiego pochodzenia. Niedługo po ślubie u Nasha zaczęła rozwijać się schizofrenia paranoidalna. W przeciwieństwie do tego, co pokazano w „Pięknym umyśle”, naukowiec cierpiał np. na omamy słuchowe. „Głosy” mówiły mu m.in., że jest „bożym wybrańcem” oraz, że Związek Sowiecki w porozumieniu z Watykanem knują spisek na jego życie. Pierwszy raz do szpitala psychiatrycznego trafił w 1959 r. Łącznie był hospitalizowany aż osiem razy – poddawano go różnym agresywnym terapiom, w tym elektrowstrząsom.
Pomimo, iż Alicia i John doczekali się syna (Johna Charlesa Martina Nasha) to udręczona chorobą męża Alice wniosła o rozwód, który został sfinalizowany w 1963 r. Po wyjściu ze szpitala w 1970 r. Nash zamieszkał w domu Alicii jako lokator. Powoli zaczął odzyskiwać psychiczną i fizyczną równowagę. Według jego relacji, po prostu postanowił przestać zwracać uwagę na głosy, które słyszał. Po czasie samodzielnie podjął decyzję o odstawieniu leków. Wrócił do pracy na uczelni, a w 2001 r. ponownie ożenił się Alicią.
John Nash zginął wraz z żoną 23 maja 2015 r. w Moonroeship w wypadku samochodowym. U jego syna, który również poświęcił się matematyce, także zdiagnozowano schizofrenię.
Czytaj też:
Hollywood miało być miastem dla pobożnych abstynentów. Zaskakująca historia "fabryki snów"Czytaj też:
Judy Garland: narkotyki i wymuszenia. Skrywane oblicze złotej ery HollywoodCzytaj też:
Ignacy Domeyko. Polski uczony i chilijski bohater narodowy