Od tysięcy lat jajko było uznawane za symbol nowego życia i siły. Pisanki znane były już w starożytności. Zdobienie jajek było praktykowane w Mezopotamii, a później w Cesarstwie Rzymskim – wspominaja o tym między innymi Owidiusz i Pliniusz Młodszy. Najstarsze pisanki znalezione na ziemiach polskich datuje się na X wiek. Odnaleziono je w czasie wykopalisk na wyspie Ostrówek. Z kolejnych wieków pochodzą przekazy mówiące o pewnych „magicznych” właściwościach pisanek. Jest to np. historia z wieku XIII o pewnym chłopcu, który został uzdrowiony, kiedy podniósł pisankę leżącą na grobie świętej Jadwigi Śląskiej.
Wierzono niegdyś, że jajko ma wyjątkową moc, i może uchronić nawet od chorób i nieszczęść. Poświęcone w Wielką Sobotę jajka zakopywano np. pod węgłem budowanego domu, podczas pożaru rzucano je w płomienie, a jeszcze przed rozpoczęciem wiosennych prac na polu umieszczano je w ziemi. Skorupki z jajek zakopywano pod drzewkami owocowymi, co miało dać obfite plony.
Dawniej jajka farbowano przy pomocy łupin cebuli lub ochry, które nadawały im ciemnoczerwony lub brunatny kolor. Tradycyjnie pisanki wykonywane były wieczorem w Wielki Piątek, aby następnego dnia, w Wielką Sobotę można było umieścić je w koszyku, gdzie wraz z innymi produktami, m.in. chlebem i kiełbasą, były święcone przez kapłana.
Pisanki, kraszanki. Czym się różnią?
Powszechnie wszystkie zdobione, wielkanocne jajka nazywany pisankami. Nie wszystkie jednak, z „formalnego” punktu widzenia, pisankami są. Czym się w takim razie różnią?
Kraszanki, malowanki lub byczki to jajka barwione na różne kolory, niemające już żadnych więcej ozdób. Dawniej jajka farbowano w naturalnych barwnikach. Niektórzy wciąż korzystają z dawnych, sprawdzonych sposobów, rezygnując z gotowych, sztucznych barwników. W jaki sposób ufarbować jajka w sposób naturalny? Dobrze wiedziały to jeszcze nasze babcie. Dziś praktyka ta coraz bardziej zanika, lecz mimo to warto może jeden z dawnych sposobów wypróbować?
Kolor brązowy lub ciemnoczerwony uzyskamy gotując jajka w łupinach cebuli. Kolor czarny – w korze dębu. Kolor zielony – w pędach młodego żyta, ze szpinakiem lub w listkach barwinka. Kolor żółty – w korze młodej jabłoni lub w wodzie z dodatkiem kurkumy. Kolor różowy – w soku z buraka. Kolor niebieski – w liściach czerwonej kapusty.
Pisanki z kolei mają różne desenie. Można je wykonać np. poprzez wykonanie wzorów woskiem (np. przy pomocy świecy), a później zanurzać w wodzie z barwnikiem – w ten sposób na jajkach powstaną delikatne, trochę rozmyte wzory. Inny rodzaj pisanek, znany np. na Śląsku, wykonywany jest poprzez drapanie wzorów na skorupce ugotowanego jajka przy pomocy igły, szpilki lub słomki. Niektóre pisanki przyozdabiane są tkaniną i nicią – tak jajka wykonuje się na Kurpiach i w okolicach Łowicza.
Nalepianki popularne są np. w okolicach Krakowa i Łowicza. Wykonuje się poprzez ozdabianie skorupki jajka kolorowymi wycinankami z papieru. Ażurki natomiast wykonywane są z wydmuszek. Stanowią przede wszystkim formę ozdoby i nie umieszcza się ich w koszykach ze święconką.
Czytaj też:
Triduum Paschalne. Te tradycje mają setki lat. O które chodzi?Czytaj też:
Niedziela Palmowa. Palmy i inne tradycje wielkopostne