Królestwo Niemiec było wprawdzie w średniowieczu największym państwem Europy Zachodniej, ale nigdy nie było monolitem. Składało się bowiem z wielu księstw, samodzielnych miast i posiadłości kościelnych, a tron królestwa był elekcyjny. Władca był wybierany przez najpotężniejszych feudałów świeckich i kościelnych, co znacznie ograniczało jego uprawnienia. Sprawę komplikowało jeszcze to, że od 962 r. królowie Niemiec nosili tytuł cesarzy rzymskich, chociaż nie wszyscy władcy dostąpili zaszczytu oddzielnej koronacji. Wprawdzie tron niemiecki był elekcyjny, ale najczęściej władcę wybierano z grona potomków lub krewnych poprzedniego króla. Dzięki temu nad Renem i Tybrem panowali Ludolfingowie, a po ich wygaśnięciu dynastia salicka. W 1138 r. koronę uzyskał książę Szwabii, Konrad III z rodu Hohenstaufów i to w rękach tej rodziny władza królewska miała pozostać do 1254 r.

Konrad III nigdy jednak nie założył na głowę cesarskiej korony. Koronacja mogła odbyć się wyłącznie w Rzymie i dokonać musiał jej papież, a Konrad miał bardzo napięte stosunki z głową Kościoła. Do tego doszła jeszcze klęska II krucjaty dowodzonej przez Konrada i króla Francji Ludwika VII. Podczas jej trwania obaj władcy nie potrafili dojść między sobą do porozumienia, co w październiku 1147 r. spowodowało straszliwą klęską sił niemieckich pod Doryleum w Azji Mniejszej. Turcy Seldżuccy wybili prawie 90 proc. armii Konrada, ale samemu królowi udało się ujść z życiem i powrócić do Niemiec. W czasie wyprawy wyjątkowo zasłużył się 25-letni bratanek króla, Fryderyk zwany Rudobrodym (Barbarossą), i gdy niebawem zmarł straszy syn Konrada, władca zdecydował, że jego następcą będzie bratanek. Wprawdzie tron niemiecki był obieralny, jednak opinia panującego monarchy miała swoje znaczenie, tym bardziej że przygotowania do kolejnej elekcji rozpoczynano jeszcze za życia poprzedniego króla. Przy okazji Konrad zdecydował się na pominięcie w dziedziczeniu swojego drugiego syna ze względu na jego bardzo młody wiek.

Siła papiestwa

Konrad III zmarł w połowie lutego 1152 r., a trzy tygodnie później Fryderyk został wybrany na króla Niemiec. Udało mu się też dojść do porozumienia z papieżem Eugeniuszem III, uznając oficjalnie, że władza papieska jest równa cesarskiej. Dzięki poparciu papieża mógł wkroczyć na czele armii do Włoch i w czerwcu 1155 r. zostać koronowany w Rzymie na cesarza. W ten sposób królowie Niemiec odzyskali cesarską koronę po blisko 20 latach przerwy.