Pod Gaugamelą, niedaleko Arbeli starły się dwie potęgi: armia macedońska pod wodzą Aleksandra Wielkiego oraz ogromne siły perskie dowodzone przez króla Dariusza III. Zwycięstwo Aleksandra przesądziło o upadku Imperium Achemenidów.
Wojny między Persją a światem helleńskim trwały od dekad. Wojska macedońskie i perskie starły się m.in. dwa lata wcześniej, pod Issos, Aleksander zadał Dariuszowi dotkliwą klęskę. Król Persów zdołał wówczas ujść z życiem, choć porażka kosztowała go utratę części terytoriów, a także prestiżu.
Młody macedoński monarcha kontynuował ofensywę, zajmując Syrię i Fenicję, oblegając m.in. Tyrus, a następnie bez walki zajmując Egipt. Dariusz próbował zatrzymać ekspansję przeciwnika na drodze dyplomacji – proponował podział imperium, okup i sojusz przypieczętowany małżeństwem. Aleksander, świadomy swej przewagi militarnej i pełen politycznych ambicji, odrzucił te propozycje. Zamierzał podbić Persję.
Taktyka Aleksandra Wielkiego
W 331 roku p.n.e. Aleksander Wielki ruszył na czele swych wojsk przez Mezopotamię. Nie wybrał jednak najkrótszej drogi przez Babilon, lecz skierował się na północny-wschód, gdzie mógł liczyć na lepsze zaopatrzenie i mniej dotkliwe upały. Po przekroczeniu Eufratu i Tygrysu Macedończycy dotarli na równinę pod Gaugamelą, gdzie Dariusz przygotował pole bitwy. Persowie wyrównali teren, by ułatwić działanie swoich rydwanów bojowych i zrobić miejsce na atak licznej kawalerii. Obie armie spędziły kilka dni w napięciu. Aleksander dał żołnierzom odpocząć, czekając na właściwy moment do starcia.
Liczebność wojsk perskich pozostaje przedmiotem sporu. Starożytni autorzy podawali niewiarygodne liczby, mówili nawet o milionie nawet żołnierzy, lecz trzeba je uznać za przesadzone. Obecnie uznaje się, że Dariusz dysponował około 100-120 tysiącami ludzi. W jego armii znaleźli się greccy najemnicy, elitarna gwardia „Nieśmiertelnych”, jazda z różnych prowincji imperium, około dwustu rydwanów z ostrzami na kołach oraz kilkanaście słoni bojowych. Persowie mieli przewagę liczebną, liczyli więc, że szybko pokonają wojska młodego macedońskiego wodza.
Aleksander miał do dyspozycji znacznie mniej żołnierzy, około 40-45 tysięcy, w tym około 7 tysięcy kawalerii i 30 tysięcy piechoty. Choć było ich znacznie mniej, ich przewagą była wyjątkowa dyscyplina i wyszkolenie. Aleksander Wielki stanął na czele prawego skrzydła z doborowymi hejtarami (ciężkozbrojna elitarna jazda). Lewym skrzydłem dowodził jego doświadczony generał Parmenion. Kluczem do zwycięstwa miał być opracowany wcześniej manewr: zamiast frontalnego natarcia Aleksander planował skłonić Persów do rozciągnięcia ich linii, by uderzyć klinem w osłabione centrum.
Bitwa pod Gaugamelą
Rankiem 1 października 331 roku p.n.e. Aleksander rozpoczął bitwę kierując część wojsk w prawo. Persowie, obawiając się oskrzydlenia, podążali za nim, wydłużając swoje szeregi. Wówczas Dariusz wysłał rydwany bojowe. Macedończycy byli jednak przygotowani: rozsunęli szeregi, tworząc „korytarze”, przez które rydwany przejeżdżały. Następnie otaczali je lekkozbrojni i unieszkodliwiali. Broń, która miała zasiać panikę, okazała się nieskuteczna.
Na lewym skrzydle Parmenion musiał stawić czoła silnym atakom jazdy perskiej. Kiedy szala zwycięstwa zaczęła się przechylać na stronę perską, Aleksander dostrzegł jednak lukę w siłach przeciwnikach. Poprowadził w to miejsce swoją kawalerię. Tam znajdował się sam Dariusz. Widząc nacierających Macedończyków, którzy rozbijali jego najlepsze oddziały, musiał salwować się ucieczką. Widząc to, jego żołnierze zaczęli tracić wolę walki.
Aleksander stanął przed dramatycznym wyborem: czy gonić uciekającego Dariusza, czy też wrócić, aby ratować Parmeniona, któremu groziło rozbicie. Wybrał drugą opcję. Powrócił na lewe skrzydło, wsparł swoich ludzi i rozbił perską jazdę. W tym czasie część wojsk wroga próbowała jeszcze zaatakować obóz macedoński, ale została odparta przez rezerwowe oddziały. Ostatecznie całe pole zostało opanowane przez armię Aleksandra.
Bitwa pod Gaugamelą zakończyła się całkowitą klęską Dariusza III. Choć król zdołał zbiec, utracił możliwość odbudowy armii. Aleksander zdobył ogromne łupy, a wkrótce potem wkroczył do Babilonu, gdzie przywitano go jako wyzwoliciela. Następnie opanował Suzę i Persepolis – serce achemenidzkiego imperium. Dariusz próbował jeszcze zebrać siły na wschodzie, lecz został zdradzony przez spiskowców pod wodzą Bessosa i zamordowany. Był to kres potęgi dynastii Achemenidów. Aleksander Macedoński przyjął tytuł „króla Azji”.
Bitwa pod Gaugamelą jest uznawana za jedno z największych osiągnięć sztuki wojennej w dziejach. Aleksander, dysponując znacznie mniejszymi siłami, odniósł zwycięstwo dzięki odwadze, dyscyplinie żołnierzy i niezwykłej umiejętności manewrowania armią.
Czytaj też:
Przyćmiona przez Termopile. Bitwa, która zdecydowała o losach Grecji. I świataCzytaj też:
Visby – ślady masakry sprzed stuleciCzytaj też:
QUIZ: Dopasuj rok do bitwy. To nie będzie łatwe!