Nikita Chruszczow urodził się 15 kwietnia 1894 roku we wsi Kalinówka niedaleko granicy z Ukrainą. Jego rodzice byli biednymi chłopami. Ojciec Nikity, Siergiej pracował jako górnik i kolejarz w Donbasie. Matka z dziećmi mieszkała na wsi. Młody Chruszczow i jego siostra już jako dzieci musieli pracować na roli. W 1909 roku cała rodzina zamieszkała w Juzówce (późniejszy Donieck) w Donbasie, gdzie Nikita rozpoczął pracę w fabryce. W 1914 roku ożenił się z Jefrosinią Pisarewą. Mieli dwoje dzieci.
Jako pracownik fabryki Chruszczow brał udział w kilku strajkach robotniczych. Po wybuchu rewolucji lutowej Chruszczow został członkiem rady pracowniczej w kopalni, w której wówczas pracował. Na początku 1919 roku został zmobilizowany do wojska. Przeszedł dwumiesięczny kurs polityczny dotyczący szerzenia ideologii komunistycznej. Trafił później do Armii Czerwonej, gdzie został komisarzem politycznym. Do jego zadań należało indoktrynowanie rekrutów. Po wojnie wrócił do Donbasu. Tam mieszkała jego rodzina. Żona Chruszczowa zmarła niedługo później na tyfus. W 1922 roku wziął ślub z nieznaną bliżej kobietą o imieniu Marusia. Szybko się rozstali, lecz wkrótce Chruszczow poznał Ninę Kucharczuk. Był z nią do końca życia, choć ślub wzięli dopiero w 1965 roku. Mieli troje dzieci.
Kariera polityczna
W 1921 roku Chruszczow został asystentem dyrektora w kopalni, w której wcześniej pracował. Chciał kontynuować edukację, myślał o rozwoju kariery partyjnej. Ukończył szkołę średnią i poszedł na studia. Na uczelni zaangażował się w działalność partii komunistycznej. Cztery lata później Chruszczow został sekretarzem partii w pobliżu miasta Stalino i delegatem na XIV Kongres Komunistycznej Partii ZSRS. Dzięki znajomości z Łazarem Kaganowiczem, Chruszczow trafił do Charkowa jako szef Wydziału Organizacyjnego Komitetu Centralnego Partii Ukrainy.
To Kaganowicz umożliwił Chruszczowowi podjęcie studiów w Moskwie. Nikita Chruszczow zaczął je w 1929 roku na Akademii Przemysłowej. W 1932 roku zauważył go Józef Stalin. Z przywódcą ZSRS Chruszczow spotkał się po raz pierwszy jeszcze w tym samym roku w jego daczy. Nikita Chruszczow w jakimś sensie musiał zrobić na Stalinie wrażenie. Świadczy o tym choćby to, że przeżył okres czystek partyjnych, jakie Stalin wkrótce rozpętał. Chruszczow ponadto, nie tylko przetrwał, ale też, decyzją Stalina, został w 1937 roku szefem partii komunistycznej na Ukrainie. Dwa lata później został także członkiem Biura Politycznego.
W czasie II wojny światowej Chruszczow ponownie został komisarzem politycznym. Osobiście brał udział w walkach na różnych frontach. Po zakończeniu walk, Nikita Chruszczow wrócił na Ukrainę, gdzie był pierwszym sekretarzem Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Sowieckiej. W 1947 roku został przeniesiony do Moskwy. Szybko dołączył do grona najbliższych współpracowników Stalina. Zaczął rywalizować o jego względy z Gieorgijem Malenkowem i Ławrientijem Berią.
Przywódca ZSRS
5 marca 1953 roku zmarł Józef Stalin. Następnego dnia Malenkow został ogłoszony premierem, a Beria, Kaganowicz, Bułganin i Mołotow zostali wicepremierami. Chruszczow nie miał wówczas zbyt wiele do powiedzenia, choć zasiadał w Komitecie Centralnym. Niezwykle trudno z naszej perspektywy określić, co działo się w Moskwie w kolejnych miesiącach i w jaki sposób zmienił się układ sił na najwyższych szczeblach sowieckiej władzy. Chruszczow musiał jednak umiejętnie balansować pomiędzy różnymi stronnictwami i rozgrywać swoich przeciwników między sobą. We wrześniu 1953 roku to właśnie on został wybrany pierwszym sekretarzem Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Związku Sowieckiego. Jego najgroźniejszy być może przeciwnik, Beria, został już w czerwcu aresztowany, a kilka miesięcy później zabity.
14 lutego 1956 roku Nikita Chruszczow podczas XX Zjazdu Partii wygłosił swój słynny „tajny referat”. Przemówienie odbyło się za zamkniętymi drzwiami, lecz i tak wywołało szok wśród zgromadzonych. Chruszczow potępił zbrodnie stalinizmu i publicznie krytykował Stalina. Tę przemowę uznaje się za koniec epoki stalinizmu. Niektóre represje wobec przeciwników politycznych faktycznie zelżały, lecz tak naprawdę nigdy ich całkiem nie porzucono.
Chruszczow otworzył nieco Związek Sowiecki na świat. Większa ilość sowieckich obywateli mogła wyjechać na Zachód. Do ZSRS mogli przyjechać także zagraniczni turyści.
15 września 1959 roku Chruszczow odwiedził Stany Zjednoczone i spotkał się z prezydentem USA Dwightem Eisenhowerem. W czasie wyjazdu marzył podobno o zobaczeniu Disneylandu, lecz ze względów bezpieczeństwa nie udało się takiej wycieczki zorganizować. Wizyta nie przebiegła w złej atmosferze, ale też nie dała żadnych przełomów. Prawdziwe napięcia pomiędzy ZSRS a USA miały dopiero nadejść. Zimna wojna trwała i z roku na rok robiła się coraz bardziej „gorąca”.
Za rządów Chruszczowa Sowieci rozwijali program kosmiczny i jako pierwsi, w 1957 roku wystrzelili w kosmos pierwszego sztucznego satelitę, Sputnik 1. Pierwszy sekretarz interesował się także unowocześnieniem armii i posiadaniem międzykontynentalnych pocisków balistycznych.
Relacje z USA pogorszyły się już w maju 1960 roku, kiedy Sowieci zestrzelili amerykański samolot szpiegowski Lockheed U-2. Kiedy prezydentem w Stanach Zjednoczonych został John F. Kennedy relacje z Waszyngtonem jeszcze się pogorszyły, czego przyczyną była amerykańska inwazja w Zatoce Świń na Kubie. Wkrótce rozpoczął się kryzys kubański, który o mało nie doprowadził do wybuchu III wojny światowej. Związek Sowiecki planował bowiem umieścić na Kubie rakiety balistyczne, które stanowiłyby bezpośrednie zagrożenie dla USA. Kennedy rozkazał wówczas dokonać blokady morskiej Kuby, tak, aby okręty sowieckie nie mogły się do niej zbliżyć. Po kilku nerwowych dniach Chruszczow odpuścił i wycofał sowieckie okręty.
W czerwcu 1961 roku, za wiedzą i zgodą Chruszczowa, rozpoczęto budowę muru berlińskiego.
Nikita Chruszczow został odsunięty od władzy w październiku 1964 roku przez Leonida Breżniewa, Michaiła Susłowa i Aleksieja Kosygina – formalnie z powodu podeszłego wieku i złego stanu zdrowia. Pierwszym sekretarzem KC KPZS został Breżniew.
Chruszczow otrzymał emeryturę, mógł też zachować swój dom i daczę. Zmarł 11 września 1971 roku w Moskwie. Został pochowany na moskiewskim cmentarzu Nowodziewiczym. Informacja o jego śmierci została ogłoszona dopiero w dniu pogrzebu.
„Chruszczow był pierwszym radzieckim przywódcą, który sprawował władzę globalną i chciał rządzić samodzielnie, zachowując wszelkie kierownicze uprawnienia (choć bez kultu jednostki), i to tak, by nikt nie miał wpływu na podejmowane przez niego decyzje. (...) Prawdopodobnie w większym stopniu niż jakikolwiek radziecki przywódca był ideowym komunistą. Próbował połączyć stalinowską koncepcję ojczyzny, a dokładniej Wielkiej Rosji, z autorytetem i nieomylnością partii, by stworzyć w umysłach obywateli obraz zwycięstw odnoszonych przez państwo radzieckie” – pisał David Marples autor pracy „Historia ZSRR”.
Czytaj też:
Chruszczow z wizytą w Stanach Zjednoczonych. Disneyland i kołchozCzytaj też:
Zimna wojna w kuchni: Chruszczow vs NixonCzytaj też:
Kryzys kubański. Czy Amerykanie planowali zaatakować Kubę?