Operacja Dunaj, czyli interwencja zbrojna Związku Sowieckiego i wojsk Układu Warszawskiego była największą akcją zbrojną w Europie po drugiej wojnie światowej.
Powiew wolności
Komuniści przejęli władzę w Czechosłowacji w 1948 roku. Pewną odwilż można było odczuć dopiero po roku 1964, jednak reformy nie zadowalały obywateli, którzy zaczęli agitować za zmianami w edukacji i zniesieniem cenzury. Kłopoty pierwszego sekretarza Antonina Novotnego pogłębiły się jeszcze, kiedy wystąpili przeciwko niemu Alexander Dubček i Gustaw Husak. 4 stycznia 1968 roku pierwszym sekretarzem Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Czechosłowacji (KSČ) został wybrany Alexander Dubček, który zapowiedział głębokie reformy społeczne i gospodarcze. Miały one uniezależnić kraj od podległości od Związku Sowieckiego. Wtedy też pojawiły się hasła budowy „socjalizmu z ludzką twarzą”.
Dubček chciał otrzymać pewną legitymizację swojej władzy, zaapelował więc do opinii publicznej o wyrażenie poparcia dla proponowanych przez niego reform. W kwietniu 1968 roku kierownictwo partii ujawniło swój plan działania, obiecując demokratyczne wybory, większą autonomię Słowacji, wolność słowa i wyznania, zniesienie cenzury, zniesienie ograniczeń w podróżowaniu oraz poważne reformy przemysłowe i rolne. Czechosłowacka opinia publiczna z nadzieją powitała reformy, a długoletnia stagnacja kultury narodowej Czechosłowacji zaczęła rozkwitać podczas tak zwanej „praskiej wiosny”. Pod koniec czerwca opublikowano popularną petycję zatytułowaną „Dwa tysiące słów”, wzywającą do jeszcze szybszego postępu w kierunku pełnej demokracji. Związek Sowiecki był już od dawna zaalarmowany tym, co dzieje się nad Wełtawą i patrzył na wszystko z rosnącym zaniepokojeniem.
Sowiecki przywódca Leonid Breżniew ostrzegł Dubčeka, aby wstrzymał reformy, ale przywódca Czechosłowacji cieszył się dużą popularnością i odrzucił groźby Moskwy. Dubček odmówił udziału w spotkaniu mocarstw Układu Warszawskiego w lipcu. Zgodził się spotkać dopiero 2 sierpnia z Breżniewem. Następnego dnia w stolicy Słowacji, Bratysławie, spotkali się przedstawiciele europejskich partii komunistycznych. Po spotkaniu wydano komunikat sugerujący złagodzenie presji na Czechosłowację.
Atak na Czechosłowację
Jednak w nocy 20 sierpnia, przygotowywana przez wojska Układu warszawskiego po auspicjami ZSRS, operacja „Dunaj” rozpoczęła się. Prawie 200 tysięcy żołnierzy sowieckich, wschodnioniemieckich, polskich, węgierskich i bułgarskich wkroczyło do Czechosłowacji. Była to największa interwencja zbrojna w Europie po zakończeniu drugiej wojny światowej. Opór zbrojny wobec inwazji był znikomy, ale Czechosłowacy natychmiast wyszli na ulice. Niszczyli np. znaki drogowe, aby zmylić najeźdźców. W Pradze oddziały Układu Warszawskiego chciały przejąć kontrolę nad stacjami telewizyjnymi i radiowymi. W Radiu Praga dziennikarze odmówili porzucenia swoich stanowisk – około 20 osób zostało zabitych. Inne stacje zeszły do podziemia i przez kilka dni udawało im się nadawać, zanim odkryto ich lokalizację.
Dubček i inni ważni członkowie partii zostali schwytani i wywiezieni do Moskwy. Na ulicach miast trwały masowe demonstracje. Ponad 100 osób zostało zastrzelonych przez wrogie oddziały. Wiele krajów, w tym Chiny, Jugosławia i Rumunia potępiły interwencję w Czechosłowacji, lecz nie podjęto poza tym żadnych kroków wobec Moskwy. Wielu Czechosłowaków w obliczu interwencji uciekło z kraju.
27 sierpnia Dubček wrócił do Pragi i w emocjonalnym przemówieniu powiedział, że zgadza się ograniczyć swoje reformy. „Twardogłowi” komuniści odzyskali wpływy na politykę Czechosłowacji, a Dubček został zmuszony do odwołania swoich dotychczasowych współpracowników. Dubček z czasem był coraz bardziej izolowany w partii oraz przez społeczeństwo. W kwietniu 1969 roku został usunięty ze stanowiska (z czasem Dubček został całkowicie usunięty z partii, zostając inspektorem leśnym w Bratysławie). Zastąpił go Gustaw Husak, który był bardziej chętny do współpracy z Sowietami. Jedyną pozostałością po praskiej wiośnie była federalizacja Czechosłowacji, dzięki czemu na mocy ustawy z dnia 27 października 1968 roku Słowacja stała się równoprawnym partnerem Czech.
Czytaj też:
Nieznana zbrodnia. Pierwsze sowieckie ludobójstwo na PolakachCzytaj też:
Zagłada polskich ziemian w ZSRSCzytaj też:
"Samozwańcy” z Londynu, przyjaciele z Moskwy. Najważniejsze święto w PRL