Kalwarie to zespoły architektoniczne złożone z kościołów, kapliczek i stacji Drogi Krzyżowej. W niektórych kalwariach poszczególne kościoły pełnią role kolejnych stacji Męki Pańskiej. Kalwarie budowano często na wzgórzach, aby krajobrazem lepiej przypominały Jerozolimę i drogę, którą na Golgotę podążał Chrystus. Słowo „kalwaria” pochodzi od słów z Ewangelii: „Quod est Calvariae locus“.
Pierwsza kalwaria została wybudowana w XV wieku w Hiszpanii. W Polsce najstarszą jest Kalwaria Zebrzydowska założona z inicjatywy Mikołaja Zebrzydowskiego w 1602 roku. W kalwariach, zwłaszcza w Wielkim Tygodniu, odbywają się widowiska pasyjne upamiętniające ostatnie dni życia Chrystusa od chwili wjazdu do Jerozolimy i Ostatnią Wieczerzę, przez sąd u Piłata do męki i śmierci na krzyżu.
Polskie kalwarie
Kalwaria Zebrzydowska
Kalwaria Zebrzydowska to najstarsza polska kalwaria. Wybudowana została z inicjatywy Mikołaja Zebrzydowskiego na początku XVII wieku na szczycie wzgórza Żar leżącego na terenie jego dóbr. Zebrzydowski zaczął od budowy niewielkiego kościoła. Z czasem zaczął wokół niego dobudowywać kaplice Drogi Krzyżowej. W latach 1604-1609 u stóp wzgórza stanęła barokowa bazylika i klasztor bernardynów. Budynki te zaprojektował Jan Maria Bernardoni, we współpracy z flamandzkim złotnikiem Pawłem Baudarthem. Zebrzydowski postarał się o sprowadzenie do swojej kalwarii obrazu Matki Boskiej z Dzieciątkiem, który jest uważany za cudowny. Na terenie kalwarii znajdują się 42 kaplice i kościoły. Dróżki kalwaryjskie mają 5 kilometrów długości. W 1999 roku Kalwaria Zebrzydowska została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Kalwaria Pacławska
Kalwaria Pacławska powstała z inicjatywy Andrzeja Maksymiliana Fredry. Znajduje się 24 kilometry od Przemyśla. Budowa rozpoczęła się w 1665 roku. Najpierw powstał kościół i klasztor, do którego Fredro sprowadził franciszkanów. W kolejnych latach na okolicznych wzgórzach wybudowano ponad 40 kaplic. Droga Krzyżowa ma ponad 1,5 kilometra. W Kalwarii Pacławskiej znajduje się 28 stacji. Są to dróżki Drogi Krzyżowej i Dróżki Matki Bożej, a także Dróżki Pogrzebu i Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.
Kalwaria w Wambierzycach
Kalwaria w Wambierzycach została założona przez Daniela Paschazjusza von Osterberga w drugiej połowie XVII wieku. Do Wambierzyc pielgrzymowano już w XIII wieku z powodu znajdującej się tam figury Matki Boskiej wykonanej w podzięce za przywrócenie wzroku jednego z mieszkańców. Wzgórza w Wambierzycach nazwano Tabor i Syjon, powstała także Dolina Jozefata, a płynący nieopodal potok nazwano Cedronem. Kaplice w wambierzyckiej kalwarii wybudowano początkowo z drewna – te się nie zachowały. Dzisiaj możemy oglądać budynki powstałe pod koniec XVIII i w XIX wieku. Jest to jedna z największych kalwarii w Europie. Na terenie kalwarii znajdują się dwie pustelnie – niegdyś naprawdę mieszkali w nich pustelnicy.
Kalwaria Pakoska
Kalwaria Pakoska ufundowana została w roku 1628 przez Michała Działyńskiego, który był właścicielem Pakości. Jej pomysłodawcą był miejscowy proboszcz Albert Kęsicki, którego zainspirowała Kalwaria Zebrzydowska. Dróżki kalwaryjskie mają tutaj 4 kilometry długości. W 1631 roku do Pakości przybyli franciszkanie, którzy wokół wybudowanego klasztoru rozwijali także kalwarię i stali się ich opiekunami. W 1671 roku do Pakości sprowadzono relikwie Krzyża Świętego, co również przyczyniło się do rozwoju kultu w tym miejscu. Kaplice kalwaryjskie zostały wybudowane w drugiej połowie XVII wieku.
Kalwaria Wejherowska
Kalwaria Wejherowska to obok Kalwarii Zebrzydowskiej i Pacławskiej najstarsza kalwaria w Polsce. Znajduje się na Kaszubach. Wybudowano ją w latach 1649-1655 z inicjatywy Jakuba Wejhera, wojewody malborskiego na wzgórzach w pobliżu miasta. Kaplice wybudowane zostały głównie w stylu barkowym, choć nie brakuje także wpływów innych stylów architektonicznych. Kalwaria Wejherowska nazywana jest „duchową stolicą Kaszub”. Od 2002 roku w Kalwarii Wejherowskiej wystawiane jest Misterium Męki Pańskiej.
Kalwaria na Górze Świętej Anny
Kalwaria na Górze Świętej Anny znajduje się niedaleko Opola. Została zbudowana na początku wieku XVIII, a zaprojektowana przez włoskiego architekta Domenico Signo. Fundatorem był Jerzy Adam von Gaschin, który zapragnął stworzyć na swoich ziemiach kompleks podobny do Kalwarii Zebrzydowskiej. Od lat 60. XVIII wieku Kalwarią opiekują się franciszkanie. Dziś znajduje się tam 40 kaplic. W latach 30. XX wieku Niemcy na terenie Kalwarii wybudowali wielki amfiteatr ku pamięci Niemców poległych w czasie powstań śląskich. W 1945 roku zabudowania zostały zniszczone.
Kalwaria Panewicka
Kalwaria Panewicka znajduje się na peryferiach Katowic. Choć zlokalizowana jest w mieście, jest otoczona zielenią. Kalwaria znajduje się pod opieką franciszkanów. Jej budowę zaczęto w roku 1909, lecz ostatecznie dopiero w 1936 roku przystąpiono do poważnych prac. Kaplice Kalwarii Panewickiej wybudowane zostały w stylu neoromańskim i modernistycznym. Na terenie Kalwarii znajdują się stacje Drogi Krzyżowej, kaplice różańcowe oraz najstarsze miejsce kultu na terenie sanktuarium − kopia Groty z Lourdes z 1905 roku.
Góra Kalwaria
Góra Kalwaria znajduje się około 40 kilometrów od Warszawy. Została wybudowana w drugiej połowie XVII wieku, po tym, jak wojska szwedzkie w czasie potopu doszczętnie zniszczyły miejscowość Góra. Biskup poznański Stefan Wierzbowski, który postanowił uczynić w Górze miejsce kultu, sprowadził do miejscowości zakony dominikanów, dominikanki, franciszkanów, bernardynów, pijarów i marianów. Miasteczko zostało wybudowane na planie krzyża. Wzdłuż uliczek powstawać zaczęły kaplice i kościoły, które pełniły też funkcję Drogi Krzyżowej. W czasie zaborów Góra Kalwaria podupadła – Rosjanie nie pozwalali na konserwację i odbudowę niszczejących budynków. W kolejnych latach układ urbanistyczny miasta wielokrotnie się zmieniał. Dziś pamiątkami po dawnych założeniach biskupa Wierzbowskiego są m.in. dawna kaplica kalwaryjska „Dom Piłata”, kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego i barokowy kościół Niepokalanego Poczęcia NMP.
Czytaj też:
Dzisiaj Wielki Piątek – dzień męki ChrystusaCzytaj też:
Triduum Paschalne. Polskie, wyjątkowe i trochę zapomniane tradycje. Jak przygotowywano się do Świąt Wielkiej Nocy?Czytaj też:
Niedziela Palmowa. Palmy i inne tradycje wielkopostne
