Zrujnowane zamki i pałace nie budzą na ogół zbyt miłych skojarzeń. Bywa jednak, że niektórych miejsc, z racji skali zniszczeń, nie opłaca się już odbudowywać. Wówczas można stworzyć z nich coś, co określa się mianem „trwałych ruin”. Są to miejsca zabezpieczone przed dalszą degradacją, gotowe na przyjęcie turystów. Niektóre zrujnowane zamki zyskują dzięki temu drugie życie: odbywają się tam np. spotkania, wystawy, organizowane są turnieje rycerskie, powstają restauracje. Niestety nie wszystkie miejsca mają tyle szczęścia. Istnieją w Polsce piękne pałace, które niszczeją tylko dlatego, że wciąż brakuje kogoś, kto zechciałby zainwestować w ich odnowienie lub przynajmniej zabezpieczenie. Choć miejsca te mogłyby wyglądać niczym z bajki, dziś przypominają raczej scenografię do filmu grozy. Pomimo to wciąż dostrzec w nich można dawny blask.

Pałac Krzyżtopór

Pałac Krzyżtopór został zbudowany w latach 1627-1644 przez wojewodę Krzysztofa Ossolińskiego w miejscowości Ujazd w dzisiejszym województwie świętokrzyskim. Wcześniej ziemia, gdzie powstał pałac, należała do zakonu cystersów. W XV wieku dobra te stały się własnością Oleśnickich, a później Ossolińskich.

Budowlę zaprojektował prawdopodobnie Lauretius de Sente. Pałac został wybudowany w stylu „palazzo in fortezza”, to znaczy pałac posiadał cechy obronne i otoczony był umocnieniami.

O wyposażeniu zamku wiadomo niewiele. Wnętrza były prawdopodobnie bogato zdobione i wyposażone w drogie meble. Jeden z przekazów mówi, że sala jadalna w wieży miała ponoć szklany strop, przez który widać było akwarium z egzotycznymi rybkami.

Krzyżtopór znajdował się w posiadaniu rodziny Kalinowskich, ale nie był zamieszany. Dopiero w 1720 roku zamieszkała w nim rodzina Morsztynów. Później pałac dostał się rodzinie Paców, a w 1770 roku spotkało go kolejne, po Szwedach, nieszczęście: został spalony przez Rosjan.

W kolejnych latach Krzyżtopór należał do rodzin Sołtyków, a później Orsettich, jednak nikt nie zdecydował się na jego odbudowę. Po 1945 roku pałac został przejęty przez Skarb Państwa.

Zamek w Mirowie

Zamek w Mirowie należał do szlaku Orlich Gniazd. Został wybudowany w połowie XIV wieku. Był to zamek obronny przekształcony później również do celów mieszkalnych. Zamek był otoczony murem oraz fosą. Jego budowę zainicjowała rodzina Lisów.

W czasach panowania Ludwika Węgierskiego, zamek w Mirowie otrzymał Władysław Opolczyk, lecz Władysław Jagiełło odebrał mu tę posiadłość, gdyż książę prowadził wrogą wobec Polski politykę. Pierwszym burgrabią Mirowa był niejaki Sassin, który zarządzał nim w imieniu właściciela, Krystyna z Kozichgłów. W kolejnych latach zamek wielokrotnie zmieniał właścicieli. Należał m.in. do rodziny Myszkowskich, Korycińskich, Męcińskich.

Zamek doznał wielu szkód w czasie potopu szwedzkiego. Choć próbowano go odbudować, było to zadanie bardzo trudne. Zamek został opuszczony ostatecznie w 1787 roku. Kamień, z którego był zbudowany stał się źródłem budulca dla okolicznych mieszkańców. Zamkiem w Mirowie zainteresowano się dopiero w XIX wieku. Pewne prace konserwatorskie wykonano po 1945 roku. Obecnie zamek w Mirowie należy do rodziny Laseckich, która czyni starania o odnowienie tego miejsca i stworzenia tam muzeum.

„[Mirów to] Bliźniacza warownia Zamku Bobolice, złączona z nim nie tylko malowniczym pasmem skał, ale i tragiczną legendą. Oboma zamkami władali niegdyś bracia Mir i Bobol. Nieszczęśliwy romans Mira z żoną Bobola zakończył się bratobójstwem oraz zamurowaniem pięknej księżniczki żywcem, która do dziś jako biała dama spogląda w stronę Mirowa z murów Zamku Bobolice”. (zamekbobolice.pl)

Zamek w Czorsztynie

Zamek w Czorsztynie istniał już prawdopodobnie w XIII wieku. Rozbudowa zamku nastąpiła za panowania Kazimierza Wielkiego. Był to jeden z najważniejszych – z racji swojego położenia – zamków w Polsce. Znajdował się przy rozwidleniu szlaków handlowych i w pobliżu drogi dyplomatycznej na Węgry.

Na zamku przebywali różni znamienici goście, jak Kazimierz Wielki, Ludwik Węgierski, Jadwiga Andegaweńska, Władysław Warneńczyk i Jan Kazimierz.

Zamek został przebudowany w pierwszej połowie XVII wieku. Niedługo później, w czasie powstania chłopskiego na Podhalu, zamek w Czorsztynie został opanowany przez Aleksandra Kostkę-Napierskiego, który wkrótce został pojmany i zgładzony.

Zamek został splądrowany przez Kozaków w czasie tzw. wojny o sukcesję polską, czyli wojny pomiędzy Stanisławem Leszczyńskim a Augustem II Sasem. Pod koniec XVIII wieku pożar wywołany przez uderzenie pioruna doszczętnie zniszczył dach.

Pierwsze prace rekonstrukcyjne przeprowadzono dopiero w latach 50. XX wieku. Prowadziło je Kierownictwo Odnowienia Zamku Królewskiego na Wawelu według projektu prof. Alfreda Majewskiego. Zamek został udostępniony do zwiedzania w 1996 roku. Wciąż trwają tam prace archeologiczne.

Zamek Ogrodzieniec

Zamek Ogrodzieniec należy do szlaku Orlich Gniazd. Wybudowany został w czasach Kazimierza Wielkiego. Otrzymał go, za jego panowania, Przedbor z Brzezia. Po nim zamkiem władał Włodko z Charbinowic, a następnie jego potomkowie przez kolejnych sto lat.

Zamek Ogrodzieniec był wybudowany w świetnym, pod względem walorów obronnych, miejscu. Z trzech stron warownię otaczały wysokie skały. Wejście do zamku prowadziło zaś wąską szczeliną pomiędzy wielkimi głazami.

W kolejnych latach zamek należał do kilku rodzin: Salomonowiczów, Rzeszowskich, Pileckich, Chełmskich i Bonerów. Seweryn Boner w połowie XVI wieku rozbudował Ogrodzieniec przekształcając go w renesansową rezydencję. Po Bonerze zamek odziedziczyła jego córka Zofia Firlej.

Ogrodzieniec ucierpiał znacznie podczas potopu szwedzkiego. Kolejnych zniszczeń dokonali na początku XVIII wieku ponownie Szwedzi. Wtedy też połowa zamku spłonęła. Ostatni jego właściciel, Ludwik Kozłowski, doprowadził go do ostatecznego upadku. Zrujnowany zamek został opuszczony w 1810 roku.

Prace renowacyjne rozpoczęto niedługo po zakończeniu II wojny światowej. Obecnie zamek jest udostępniony turystom i oferuje liczne atrakcje. Odbywają się tam wystawy, pokazy świateł i turnieje rycerskie. Na terenie Ogrodzieńca kręcono niektóre sceny serialu „Wiedźmin” (bitwę pod Sodden).

Pałac Bożków

Pałac w Bożkowie znajduje się w województwie dolnośląskim. Pałac został wybudowany w XVI wieku, a rozbudował go Johann Georg von Götzen. W 1780 roku majątek trafił do hrabiego Antona Aleksandra von Magnisa. To, jak pałac wygląda współcześnie, zawdzięcza przebudowie z lat 1787-1791. Od strony północnej w 1800 roku założono park ze sztucznymi ruinami z płytami nagrobnymi i tarczami herbowym. W 1870 roku pałac strawił pożar, ale został on wkrótce potem odbudowany.

Po 1945 roku pałac w Bożkowie przeszedł na własność Skarbu Państwa. W latach 70. przeprowadzono kapitalny remont obiektu. Znajdowały się tam różne szkoły rolnicze. Ostatnia z nich przestała funkcjonować w pałacu w roku 2002. Wkrótce Bożków sprzedany został prywatnym inwestorom. Część pałacowych wnętrz zachowana została w niezłym stanie, choć wymaga dużego remontu. Od 2016 roku pałac można zwiedzać.

Zamek Drzewica

Zamek w Drzewicy powstał w pierwszej połowie XVI wieku. Wybudował go prymas Maciej Drzewiecki herbu Ciołek. Dwa wieki później zamek przejęła rodzina Sołtyków, a później Szaniawscy. Pod koniec XVIII wieku zamek został ofiarowany bernardynkom, których klasztor spłonął.

Zamek w Drzewicy został zniszczony w wyniku pożaru, który wybuchł w 1814 roku. Od tamtego czasu budowla coraz bardziej niszczała. Prace archeologiczne przeprowadzono dopiero po II wojnie światowej. Zamek posiadał niegdyś system obronny składający się z dwóch fos rozdzielonych wałem ziemnym. Do zamku prowadził most zwodzony.

Pomimo tego, że zamek jest częściową ruiną, jest to najlepiej zachowana, oryginalna rezydencja z pierwszej połowy XVI wieku – od czasu powstania bowiem, zamek nie był w znaczący sposób przebudowywany.

Zamek Olsztyn

Piękne ruiny zamku znajdują się w Olsztynie koło Częstochowy. Zamek w Olsztynie to jeden z zamków należących do szlaku Orlich Gniazd. Zamek został wybudowany w XIII wieku. Rozbudował go Kazimierz Wielki czyniąc jedną z najpotężniejszych warowni na pograniczu śląsko-małopolskim. Mówi się, że to właśnie na zamku w Olsztynie zginął śmiercią głodową Maciej Borkowic, skazany przez króla Kazimierza Wielkiego za zorganizowanie spisku.

W 1370 roku Olsztyn otrzymał (od Ludwika Węgierskiego) Władysław Opolczyk. W 1391 roku Władysław Jagiełło odebrał go Opolczykowi zbrojnie i przywrócił Koronie.

W XV wieku zamek wiele razy przebudowywano (było to koniczne ze względu na osuwające się skały). Zamek w Olsztynie został zaatakowany w 1587 roku przez wojska austriackie arcyksięcia Maksymiliana, pretendenta do tronu polskiego. Zamek został dość mocno zniszczony. Kolejne nieszczęścia przyszły wraz z potopem szwedzkim. Po wojnie ze Szwecją zamek nie nadawał się już do użytku. Obecnie zamek w Olsztynie zarządzany jest przez Zarząd Wspólnoty Gruntowej wsi Olsztyn i jest udostępniony zwiedzającym.

Pałac Kopice

Pałac w Kopicach został wybudowany na miejscu wcześniejszej rezydencji w roku 1783 według projektu opolskiego architekta Hansa Rudolpha. Niespełna wiek później został on kupiony przez Hansa Ulryka von Schaffgotscha i Joannę Gryczik von Schomberg-Godulla, właścicielkę dóbr kopickich, którzy przebudowali go w stylu neogotyckim i neorenesansowym.

Niemal do końca II wojny światowej pałac w Kopicach należał do rodziny von Schaffgotsch. W 1958 roku pałac został podpalony przez „nieznanych sprawców”. W kolejnych latach niezwykle bogate wyposażenie było grabione.W 1990 roku pałac zakupiło małżeństwo Koców za kwotę 5 tysięcy złotych (!). Zobowiązani byli oni do przeprowadzenia renowacji budynku, lecz nic takiego nie nastąpiło. Pałac dalej niszczał. 28 stycznia 2022 roku pałac kupił opolski przedsiębiorca Joachim Wiesiollek, właściciel pałacu w Żyrowej. Być może pałac odzyska w końcu dawny blask?

W przypadku pałacu w Kopicach największych zniszczeń nie poczyniły wojny, ale rządy komunistów i tzw. transformacja ustrojowa.

Zamek Chojnik

Zamek Chojnik znajduje się w Jeleniej Górze na szczycie góry Chojnik. Zamek wybudowany został w XIV wieku, a jego rozbudowa miała miejsce na początku wieku XV. Wtedy też wybudowano zamkowy dziedziniec.

Na początku XVII wieku właścicielem zamku był Hans Ulrich von Schaffgotsch, jednak niedługo później Schaffgotsch został aresztowany i ścięty. Zamek przejął jego syn Krzysztof Leopold. W 1675 roku pożar wywołany uderzeniem pioruna strawił część zamku. Popadł on w ruinę i nigdy już nie został odbudowany. W XIX wieku był już chętnie odwiedzaną atrakcją turystyczną – w owym czasie ceniono sobie romantyczne i ładnie położone ruiny.

W tamtym czasie na zamku Chojnik otwarto restaurację, a później schronisko turystyczne, które działało także po II wojnie światowej. Urządzono też małe muzeum. Zamek zaczęto odrestaurowywać w 1963 roku. W 1993 roku zamek stał się siedzibą Bractwa Rycerskiego Zamku Chojnik.

Zamek Chęciny

Zamek w Chęcinach został wybudowany pod koniec XIII wieku. Za panowania Władysława Łokietka należał on krótko do biskupa Jana Muskaty, ale został w końcu przejęty przez króla. W Chęcinach w latach 1310, 1318, 1331 i 1333 odbywały się zjazdy możnowładców i rycerstwa małopolskiego oraz wielkopolskiego. Zamek odegrał ważną rolę jako miejsce koncentracji wojsk wyruszających na wojnę z Krzyżakami. Stąd właśnie wyruszono do bitwy pod Płowcami.

Kazimierz Wielki rozbudował zamek czyniąc z niego niezdobytą fortecę. W zamku tym mieszkała druga żona Kazimierza, Adelajda, a później także Elżbieta Łokietkówna, Zofia Holszańska czy królowa Bona.

Zamek zaczął podupadać w XVI wieku. Został doszczętnie zniszczony w czasie potopu szwedzkiego. Chęciński zamek wykorzystano jeszcze w czasie I wojny światowej jako punkt obserwacyjny.

Prace konserwacyjne przeprowadzono w XIX wieku. Apelowali o to m.in. Stefan Żeromski i Henryk Sienkiewicz. Po II wojnie zamek w Chęcinach częściowo odrestaurowano. Obecnie zamek można zwiedzać.

Pałac Krowiarki

Pałac w Krowiarkach (województwo śląskie) został wybudowany w 1826 roku na miejscu drewnianego dworu. Fundatorem była rodzina von Strachwitz. Kilka dekad później pałac przebudowano, dodając m.in. skrzydło w stylu secesyjnym.

W latach 70. pałac dostał się rodzinie von Donnersmarck. Hugo i Wanda von Donnersmarck zamieszkiwali w Krowiarkach do 1905 roku. Później mieszkał tam Edgar 1. Graf von Henckel-Gaschin. Do tej rodziny pałac należał do końca II wojny światowej.

Pałac przetrwał wojnę w stanie nienaruszonym. Po 1945 roku była tutaj Szkoła Aktywu Politycznego, Dom Dziecka, przedszkole i Szpital Rehabilitacyjno-Ortopedyczny. W 1988 roku pałac został sprzedany prywatnemu właścicielowi, który jednak nie przeprowadził żadnego remontu, a pałac zaczął stopniowo niszczeć. W końcu przejął go inny prywatny przedsiębiorca, który od 2006 roku przeprowadza stopniową rewitalizację całego obiektu.

Czytaj też:
Wawel. Rezydencja polskich monarchów, kolebka polskościCzytaj też:
Zamek Świny. Malownicze ruiny w końcu odnowioneCzytaj też:
QUIZ: Najpiękniejsze zamki Europy. Poznasz wszystkie?