Wisła i Cracovia - sportowy patriotyzm pierwszych piłkarzy

„Pasy” nie bez przyczyny są uważane za klub bardzo zasłużony dla polskiej piłki nożnej. Ważną datą z początków istnienia Cracovii jest 4 października 1908 r., kiedy to Cracovia rozegrała, jako pierwsza drużyna w historii polskiej piłki nożnej mecz z zagranicznym rywalem, z Troppauer SV w Opawie, zakończony zwycięstwem drużyny z Krakowa 4:2. To także osoba związana z Cracovią, a dokładnie jej prezes red. Stanisław Kopernicki był inicjatorem utworzenia Związku Polskiego Piłki Nożnej dla Galicji. Cracovia doczekała się także pierwszego na ziemiach polskich stadionu piłkarskiego, na którego otwarcie 3 maja 1912 r. rozegrano mecz z lwowską Pogonią. W 1913 roku rozpoczynają się pierwsze oficjalne rozgrywki o mistrzostwo Galicji, zorganizowane przez ZPPN (udział wzięły także Wisła i Pogoń) zakończone 3 maja 1914, których triumfatorem była właśnie Cracovia.

Narodziny Wisły i jej początki

Głównym rywalem „Cracovii” praktycznie od samego początku jej istnienia była Wisła. Nazwa klubu, istniejącego do dziś, po raz pierwszy pojawiła się w tym samym momencie co nazwa Cracovia – na tym samym turnieju, jesienią 1906 roku. Początki klubu związane są z utworzeniem przez uczniów II Szkoły Realnej w Krakowie drużyny Niebiescy, którą opiekował się pierwszy prezes Wisły prof. Tadeusz Łopuszański. Pełnił tutaj podobną rolę, jaką odgrywał u „Pasów” red. Stanisław Kopernicki. Oprócz pomocy w organizacji, udzielał także wsparcia finansowego. Tego typu działalność była konieczna dla przetrwania drużyn, które nie były jeszcze u zarania futbolu krakowskiego profesjonalnymi klubami w dzisiejszym rozumieniu tego słowa, a raczej ze współczesnej perspektywy „dzikimi” lub „podwórkowymi” drużynami. Na jesieni odbyło się 1907 roku, połączenie Wisły (Niebieskich) z Czerwonymi, których założycielem i opiekunem był Alfred Jenkner. Warto jeszcze wspomnieć, że autorem samej nazwy Wisła był jej piłkarz Józef Szkolnikowski.

27 września 1908 Wisła w Opawie ponosi porażkę 0:3 z Troppauer SV, w pierwszym swoim meczu z drużyną zagraniczną. Legalizacja drużyny miała miejsce trzy lata po fuzji. „TS Wisła jako stowarzyszenie sportowe o celach niezarobkowych otrzymało pisemne potwierdzenie prawnego istnienia w dniu 7 lutego 1910 roku przez c.k. Namiestnictwo we Lwowie, na podstawie austriackiej Ustawy z 15 listopada 1867 r. o prawie stowarzyszania się” - pisze Dudek w artykule „Podstawy prawne zrzeszeń sportu piłki nożnej na terenie Galicji”.

W grudniu tego samego roku Wisła odeszła z Austriackiego Związku Piłki Nożnej, od tego też momentu mają miejsce prace nad utworzeniem zorganizowanego stowarzyszenia, trzymającego pieczę nad polskimi klubami piłki nożnej. To właśnie Wisła była głównym prowodyrem utworzenia w maju 1911 r. Polskiego Związku Towarzystw Piłki Nożnej – pierwszej tego typu organizacji na Ziemiach Polskich. Trzeba pamiętać, że w tamtym okresie, mimo sporych swobód, jakimi cieszyła się Autonomia Galicyjska, powstanie PZTPN było czymś wyjątkowym i odważnym, o czym wspomina R. Wasztyl: „Dorobek polskiego sportu z czasów zaborów wydaje się być o wiele większy, niż się to na ogół przyjmuje. Dotyczy to chociażby początków polskiego piłkarstwa, którego podstawy organizacyjno-programowe zostały praktycznie stworzone wtedy, kiedy Polski na mapie Europy nie było! Dlatego sądzę, że przede wszystkim w tym tkwi historyczna wartość tych wszystkich związków footballowych, opatrzonych przymiotnikiem: polski”. Następną ważną datą w historii klubu był 16 kwietnia 1914 roku, kiedy to otwarto stadion Wisły i w ramach tego rozegrano mecz z Czarnymi ze Lwowa. Podczas I wojny światowej działalność klubu zawieszono, a na stadionie „Białej Gwiazdy” pojawiły się legionowe oddziały strzeleckie i zmieniły zajęty teren na koszary.

Piłkarski patriotyzm

Kraków był rzeczywiście miastem wyróżniającym się patriotyzmem na tle innych polskich miast, o czym świadczy fakt, że był pierwszym, który ogłosił niezależność od zaborcy. Jeszcze w trakcie walk, w czasie, gdy na ziemiach polskich znajdowały się wojska okupantów, 31 października 1918 r. polscy żołnierze wyzwolili Kraków i w mieście wywieszono narodowe flagi. Krakowscy piłkarze, pomimo wojennej przerwy w działalności, również robili co mogli by jak najszybciej wrócić do normalności. Józef Lustgarten już w 1916 roku skrzyknął drużynę „Cracovii”, która jeszcze w czasie wojny rozgrywała mecze z zespołami Legionów, także z zagranicy (w 1917 r. Cracovia pokonuje czeskie drużyny: Olimpię Kromeryż - 14:1 i KS Presrov - 12:0 oraz austriacki Wacker Wiedeń - 4:1). Z kolei Wisła wznawia działalność później (ale i tak sporo przed oficjalnym odzyskaniem niepodległości), 14 lipca 1918 roku, kiedy to pokonuje w Jaśle miejscowych Czarnych 4:0.

Czytaj też:
„Sokół” połączył sport z patriotyzmem

To wczesne i symboliczne odrodzenie krakowskich klubów zainicjowało odradzanie się futbolu, ale też całego sportu w niepodległej Rzeczpospolitej. Jak pisze Marynowski: „Koniec I wojny światowej zastał Cracovię, po części także i Wisłę w momencie udanych prób nawiązywania kontaktów sportowych z innymi klubami. Było to o tyle ważne, że pozwoliło obu klubom stać się także animatorami odrodzenia, a w wielu przypadkach organizowania od podstaw życia sportowego w Polsce. To Kraków był w tym czasie ośrodkiem, od którego zaczął się rozwój innych klubów i związków. Doświadczenie, jakie miała szczególnie Cracovia, a także związany z tym zwyczajny ludzki zapał piłkarzy, bardzo pomogły mieszkańcom reszty kraju zainteresować się sportem i zorganizować u siebie kluby i rozgrywki”. Tak więc przykład krakowskich klubów pobudził wszystkich Polaków do działania prospołecznego, do aktywizacji narodu i rozwoju.

W 1919 roku powstaje Polski Związek Piłki Nożnej, na którego pierwszym zjeździe utworzono regulamin rozgrywek o mistrzostwo Polski w piłce nożnej. Autorami regulaminu byli działacze krakowskich klubów: Cracovii, Wisły ale też robotniczego KS. Podzielono piłkarską Polskę na pięć okręgów: Lwów, Łódź, Poznań, Warszawę i Kraków. Najpierw miały się odbywać rozgrywki okręgowe, a następnym etapem miały być już mecze na szczeblu ogólnopolskim. Pierwsze Mistrzostwa Polski w piłce nożnej zaczęły się w 1920 roku. Jednak z powodu wojny polsko-bolszewickiej rozgrywek nie dokończono. Warto pamiętać, że wielu graczy założyło mundury i walczyło na froncie broniąc ojczyzny. Turniej okręgowy w pełni udało się rozegrać tylko w Krakowie i Poznaniu. W okręgu małopolskim udział wzięły: Cracovia, Wisła, Makkabi i Jutrzenka. Tamtejsze rozgrywki wygrały „Pasy”, a samo ich przeprowadzenie pokazuje, jak prężnie działało i jak dobrze było zorganizowane krakowskie środowisko futbolowe. „Kraków miał najsprawniejszy, najlepiej zorganizowany, chyba także najsilniejszy pod względem sportowym związek - pisze Gowarzewski w książce «O tytuł mistrza Polski 1920 -2000» - tylko jeden, który potrafił dokonać dzieła. Zwycięska Cracovia to zaś jedyny klub, który na boisku zdołał wywalczyć prawo startu w finałach premierowych MP”.

Czytaj też:
Krakowski Park Zabaw - pierwsze takie miejsce w Europie

Przykładem wykorzystania fascynacji piłką nożną w bieżącej polityce są mecze rozgrywane na Górnym Śląsku pomiędzy miejscowymi, a przyjezdnymi drużynami z Polski w okresie kampanii plebiscytowej, a więc we wrześniu 1920 roku. Z Krakowa pojechała na Śląsk Cracovia i zwyciężyła tam nieoficjalną reprezentację Śląska 13:1 oraz 8:1. Główny cel organizacji tego typu meczów miał wymiar propagandowy, a więc chodziło o to, aby poprzez pokaz futbolowych umiejętności na wysokim poziomie przekonać mieszkańców Śląska do wyboru życia w granicach Rzeczpospolitej.

Podsumowując wątek krakowski należy podkreślić, że krakowska piłka nożna narodziła się dzięki kontaktom ze Lwowem, a więc dzięki integracji z ówczesna stolicą Autonomii Galicyjskiej. Początkowy rozwój futbolu w Krakowie był możliwy, podobnie jak to było we Lwowie, dzięki indywidualnościom ze sfer inteligenckich. Warte wspomnienia jest bezprzykładne odrodzenie się krakowskiej piłki w 1918 roku, które było dobrym sygnałem dla reszty polskiego narodu do samoorganizacji i aktywizacji społecznej w nowych warunkach niepodległej Rzeczpospolitej. O wymiernej skuteczności działania krakowskiego środowiska piłkarskiego świadczą jego późniejsze sukcesy. „Przez całe dwudziestolecie międzywojenne Kraków należał do czołówki polskiego piłkarstwa - pisze Bieniarzówna w książce «Dzieje Krakowa. Kraków w latach 1918 -1939». - Wystarczy przyjrzeć się tabeli piłkarski mistrzów Polski z lat 1921-1938, z której wynika, że tylko w 1935 r. nie było krakowian na którymś z trzech pierwszych miejsc”. Najbardziej utytułowaną drużyną była Cracovia, która w okresie międzywojennym cztery razy sięgnęła po tytuł Mistrza Polski, jej odwieczna rywalka Wisła dokonała tego dwukrotnie.