Ujamaa miało być powrotem do przedkolonialnych struktur społeczno-gospodarczych, opartych na egalitaryzmie i demokratycznych rządach. Utopia ta stała się ideologią polityczną, formą władzy opartą na „demokracji socjalistycznej”, w połączeniu z panafrykańską jednością duchową, czyli odwołaniem do afrykańskich tradycji i pierwotnej wspólnoty.
Pomimo całkowitej utopijności haseł głoszonych przez Juliusa Nyerere, tanzański model socjalizmu był odległy od modelu marksistowskiego. Nyerere odrzucał takie pojęcia jak klasa, walka klas oraz determinizm ekonomiczny. Socjalizm w jego ujęciu miał być odwrotnością kapitalistycznej drogi rozwoju, która w Afryce kojarzyła się jednoznacznie źle, gdyż przypominała o czasach kolonialnego ucisku.
Kambarage Burito Nyerere urodził się w 1922 r. w miejscowości Butiama. Imię Julius przyjął dopiero w czasie chrztu, w wieku 21 lat. W roku 1934 rozpoczął edukację w miejscowej szkole, gdzie uzyskiwał bardzo dobre oceny. Podczas egzaminu końcowego otrzymał najlepszą ocenę w kraju. Dzięki otrzymanemu stypendium, jako pierwszy mieszkaniec Tanganiki, podjął studia w Wielkiej Brytanii, na Uniwersytecie w Edynburgu. Jednocześnie był pierwszym człowiekiem w kraju, który uzyskał tytuł magistra.
Kiedy w połowie lat pięćdziesiątych wrócił do, znajdującej pod brytyjską władzą kolonialną, Tanganiki, szybko zaangażował się w działalność w organizacjach niepodległościowych. Jego metody miały jednak odmienny charakter od tych, stosowanych w innych częściach kontynentu w owym czasie. Przypominały raczej to, co Nelson Mandela postulował wiele lat później. Nyerere proponował pokojowe reformy prowadzące do niepodległości Tanganiki, głosił równość etniczną i rasową, nawoływał do jedności i wspólnego działania wszystkich mieszkańców przyszłego wolnego państwa. Początkowo Brytyjczycy niechętnie patrzyli na działalność Nyerere, jednak ostatecznie zgodzili się na jego udział w Radzie Legislacyjnej, będącej namiastką parlamentu.
Niepodległość Tanganiki została ogłoszona w grudniu 1961 r. Trzy lata później, w wyniku połączenia Tanganiki i Zanzibaru, powstała Republika Tanzanii, a jej pierwszym prezydentem został właśnie Julius Nyerere.
Był gorącym zwolennikiem egalitaryzmu. Głoszone przez niego hasła socjalne miały odbicie w jego własnym postępowaniu - nie zależało mu na dobrach materialnych i wiódł bardzo skromny styl życia. Nyerere dostrzegał, jak, wraz z odzyskiwaniem niepodległości, w krajach afrykańskich wyrastają zachłanni, dążący do bogactwa i własnych korzyści przywódcy i oligarchowie, i stanowczo się im sprzeciwiał. Uważał, że trudna i wieloletnia walka o niepodległość nie może zostać zaprzepaszczona przez pojedynczych przywódców, którzy bogactwo własnego kraju wykorzystają do swoich celów. Nyerere nie miał zaplecza, a w swoich przekonaniach był na ogół osamotniony. Stworzony przez niego model ujamaa był jego autorskim pomysłem.
Czytaj też:
Zuluskie dzidy gromią imperium
Wszystko zaczęło się od Deklaracji z Aruszy, wydanej 7 lutego 1967 r., w której zawarł zasady funkcjonowania partii. W deklaracji wzywał do niezależności narodowej, potwierdzał prawo państwa do kontrolowania wszystkich głównych środków produkcji i wymiany. Mówił, iż Tanzania jest wciąż daleko od realizacji takich celów, jak równość ludzi wobec siebie, poszanowania ludzkiej godności i udziału wszystkich w zarządzaniu państwem. Niezależność narodowa oznaczała dla niego uniezależnienie się od zagranicznej pomocy finansowej, co było szczególnie niezrozumiałe dla innych tanzańskich polityków. Osiągnięcie niezależności polegać miało na własnym rozwoju i nacisku na polepszenie gospodarki rolnej.
Początek realizacji zasad z Deklaracji rozpoczął od masowej nacjonalizacji. Jako pierwsze upaństwowieniu uległy wszystkie banki, towarzystwa ubezpieczeniowe, przetwórnie żywności, spółki eksportowe, a następnie całym system sprzedaży hurtowej. Później znacjonalizowano wszystkie budynki czynszowe, a nawet domy o wartości wyższej niż 6 tys. funtów.
Opis ustroju państwa Nyerere zawarł w pracy „Ujamaa – podstawy afrykańskiego socjalizmu”, wydanej w 1962 r. Podkreślał w niej wielokrotnie, że socjalista odróżnia się od nie-socjalisty, nie tyle ilością posiadanego bogactwa, co sposobem, w jaki swego bogactwa używa. „Afrykański socjalista” miał zatem pracować i używać owoców swej pracy dla dobra całej społeczności.
Podstawą funkcjonowania państwa w ideach Nyerere, miały stać się samowystarczalne wioski, utworze na terenie całego kraju. Wtedy też prezydent używać zaczął nazwy ujamaa, co w suahili znaczy „wspólnota”. Nyerere uważał, że ideę wspólnoty będzie można wkrótce przenieść z terenów wiejskich, rozszerzając ją na cały kraj, dzięki czemu socjalistyczny model będzie obecny w całym państwie. Szczerą chęcią Nyerere było maksymalne wyrównanie nierówności klasowych, co, jak sądził, będzie w stanie osiągnąć poprzez „wyrównanie” dostępu do udziału w produkcji i partycypowaniu w owocach tej produkcji. Wioski były tworzone jedynie na zasadzie dobrowolności – mógł przystąpić do nich każdy chętny, lecz nie było ich zbyt dużo. W listopadzie 1973 r. Nyerere zarządził jednak przymusowe przesiedlenia do utworzonych, spółdzielczych wiosek. W latach 1973-77 przemieszczono w ten sposób 11 mln ludzi.