W głębinach Jeziora Lednickiego, u stóp Ostrowa Lednickiego – historycznej siedziby wczesnopiastowskiej rezydencji – znaleziono coś niezwykłego: dębową belka z wyrytym ludzkim obliczem. To niezwykłe znalezisko, która otwiera przed badaczami nowe spojrzenie na duchowość i sztukę słowiańską w czasach.
Rzeźba znaleziona została w roku 2024 przez zespół z Centrum Archeologii Podwodnej UMK w Toruniu, wspólnie z Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy. Naukowcy badali konstrukcje wału obronnego, które w wyniku osunięcia znalazły się na dnie jeziora. Z racji obniżonego poziomu wody, badacze zauważyli system drewnianych elementów, a wśród nich jedną belkę, która przykuła uwagę niezwykłą formą.
Słowiański ślad
Belka oznaczona numerem 353 trafiła do dendrochronologicznych analiz w laboratorium prof. Marka Krąpca. Wyniki były jednoznaczne: drzewo zostało ścięte około roku 967 (z marginesem błędu między 960 a 975 rokiem), czyli tuż przed lub w okresie głównych prac nad grodem na jeziorze lednickim. Drewna, z którego wykonano rzeźbę jestem zatem starsze, niż to, którego użyto do budowy głównego wału (datowane jest ono na lata 976-999), co, jak sugerują archeolodzy, świadczy o świadomym użyciu materiału wtórnego czy to ze względów technicznych, czy symbolicznych.
Belka, na której znajduje się rzeźba ma długość około 1,3 metra, średnicę kilkunastu centymetrów i wyróżnia się nietypowym, hakowatym rozwidleniem – według specjalistów było ono częścią mechanizmu stabilizującego konstrukcję skrzyni wału, zapobiegając jej rozsunięciu. Najważniejszy element belki to wyryta twarz, mająca wymiary około 13,5 x 10 cm.
Rzeźba łączy elementy płaskorzeźby i rzeźby pełnej – starannie wykute czoło, brwi, oczodoły, broda, natomiast nos i usta pozostają uproszczone, choć harmonijnie wpisane w całość. Widać na niej zamiar realistycznego oddania rysów, co odróżnia belkę od zwyczajnych konstrukcyjnych detali.
Twarz na belce mogła być wizerunkiem bóstwa, ducha opiekuńczego albo herosa grodu. Widoczne są jednocześnie cechy wspólne z innymi figurami słowiańskimi – np. czterotwarzową rzeźbą z Wolina (IX wiek) czy figurkami z Rosji i Niemiec. Belka z Lednicy wyróżnia się właśnie dzięki naturalistycznej stylizacji i doskonałemu wykonaniu
Twarz skierowana była na zewnątrz grodu, ku jezioru – co może świadczyć o wierzeniach związanych z siłami nadprzyrodzonymi zamieszkującymi wody. W kulturze słowiańskiej przedmioty codziennego użytku – jak belki, ogrodzenia czy bramy – często pełniły funkcje ochronne czy rytualne. Rzeźba stanowi jeden z niewielu przykładów słowiańskiej sztuki sakralno-codziennej.
Belka z wyrzeźbioną twarzą zostanie po konserwacji zaprezentowana na wystawie w Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy w drugiej połowie 2025 roku.
Czytaj też:
Piastowie byli Szkotami? Nowe ustalenia naukowcówCzytaj też:
Poganin, święty, wojownik? Pierwszy z władców - kim naprawdę był Mieszko I?Czytaj też:
To dziś. Tysiąc lat korony Chrobrego