Prawo rzymskie, jak wiadomo, stało się podwaliną dla systemów prawnych większości państw europejskich. Starożytnemu Rzymowi zawdzięczamy liczne paremie, które dzięki swojej prostocie i uniwersalności przetrwały wieki. Wiele z nich znajduje odzwierciedlenie w dzisiejszym prawie cywilnym, karnym, administracyjnym, a nawet konstytucyjnym.
Mimo że od upadku imperium rzymskiego minęło ponad tysiąc lat, zasady te nadal zachowują aktualność, mimo że częstokroć nie są w Europie przestrzegane. Zasady te wyrażają m.in. potrzebę ochrony własności, podkreślają znaczenie dobrej wiary, sprawiedliwości czy równości wobec prawa.
Spójrzmy na około czterdzieści wybranych paremii prawa rzymskiego.
Paremie prawa rzymskiego
Ius est ars boni et aequi – prawo jest sztuką stosowania tego, co dobre i słuszne.
Fiat iustitia, pereat mundus – niech stanie się sprawiedliwość, choćby świat miał zginąć.
Iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum cuique tribuendi – sprawiedliwość jest stałą i niezmienną wolą oddawania każdemu tego, co mu się należy.
Ubi societas, ibi ius – gdzie jest społeczeństwo, tam jest prawo.
Ubi ius, ibi remedium – gdzie istnieje prawo, tam jest i środek jego ochrony.
Stosowanie prawa
Lex non obligat nisi promulgata – ustawa nie obowiązuje jeśli nie zostanie ogłoszona.
Dura lex, sed lex – surowa ustawa lecz ustawa
Nemo iudex in causa sua – nikt nie może być sędzią we własnej sprawie.
Audiatur et altera pars – niech zostanie wysłuchana i druga strona.
Lex retro non agit – prawo nie działa wstecz.
Lex lege tollitur – ustawę uchyla ustawa
Lex specialis derogat legi generali – przepis szczególny uchyla przepis ogólny.
Lex posterior derogat legi priori – prawo późniejsze uchyla prawo wcześniejsze.
Locus regit actum – miejsce rządzi czynnością prawną.
Człowiek i jego prawa
Nemo plus iuris ad alium transferre potest, quam ipse habet – nikt nie może przenieść więcej praw na drugiego, niż sam posiada.
Hereditas nihil aliud est, quam successio in universum ius, quod defunctus habuerit. – spadek nie jest niczym innym, jak wejściem w ogół spraw zmarłego
Hominem causa omne ius constitutum sit. – wszelkie prawo winno być stanowione ze względu na człowieka
Omnes homines aequales sunt ante legem – wszyscy ludzie są równi wobec prawa.
Libertas inaestimabilis res est – wolność jest rzeczą bezcenną.
Pacta sunt servanda – umów należy dotrzymywać.
Odpowiedzialność i wina
Culpa lata dolo aequiparatur – rażące niedbalstwo równa się winie umyślnej.
Nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse habet – nikt nie może przenieść na drugiego więcej praw, niż sam posiada.
Ignorantia iuris nocet – nieznajomość prawa szkodzi.
Nemo censetur ignorare legem – nikt nie może się tłumaczyć nieznajomością prawa.
Volenti non fit iniuria – chcącemu nie dzieje się krzywda.
Furiosi voluntas nulla est – chory umysłowo nie ma woli
Własność i posiadanie
Superficies solo cedit – to, co znajduje się na powierzchni przypada gruntowi.
Dominium est ius utendi et abutendi re sua – własność jest prawem używania i nadużywania rzeczy własnej.
Superficies solo cedit – to, co znajduje się na powierzchni, przypada gruntowi.
Nemo sibi ipse causam possessionis mutare potest – nikt nie może sam dla siebie zmienić podstawy posiadania.
Res nullius cedit primo occupanti – rzecz niczyja przypada temu, kto pierwszy ją zawłaszczy.
Prior tempore potior iure – kto pierwszy w czasie, lepszy w prawie.
Cui ius est donandi, eidem et vendendi, et concedendi ius est – kto ma prawo do darowania rzeczy, ten ma także prawo do jej sprzedania i przyznania.
Cui licet quod est plus, licet utique quod est minus – kto może więcej, tym bardziej może i mniej.
Postępowanie procesowe
Absentem in criminibus damnari non oportet – nie należy skazywać za przestępstwo nieobecnego.
In dubio pro reo – w razie wątpliwości należy orzekać na korzyść oskarżonego.
Actor sequitur forum rei – powód idzie za sądem pozwanego.
Ei incumbit probatio qui dicit, non qui negat – ciężar dowodu spoczywa na tym, kto twierdzi, a nie na tym, kto zaprzecza.
Nemo debet bis puniri pro uno delicto – nikt nie powinien być karany dwa razy za ten sam czyn.
Nullum crimen sine culpa – nie ma przestępstwa bez winy
Nullum crimen, nulla poena sine lege – nie ma przestępstwa ani kary bez ustawy.
Czytaj też:
Między prawdą i legendą. Gladiatorzy - co naprawdę oznaczał kciuk skierowany w dół?Czytaj też:
QUIZ: Starożytny Rzym. Kilka ciekawostek. Znasz wszystkie?