Kraków ma legendę o Kraku, Warszawa – o Warsie i Sawie. Swoją legendę ma też Wilno. Wielki książę Giedymin po zabiciu tura w Dolinie Szwentoroga nad Wilejką udał się na spoczynek. Śnił mu się żelazny wilk czy też wilk odziany w zbroję. Pogański arcykapłan Lizdjeko objaśnił księciu, że sen oznaczał, iż na tym miejscu powstaną zamek i stolica jego państwa. To właśnie Giedymin jest uważany za założyciela miasta. Przedtem istniała tam osada nad Wilią i Wilenką, na szlaku handlowym, z dogodnym przejściem przez rzekę.

Pierwszy dokument dotyczący Wilna pochodzi z 1323 r. Mowa o liście Giedymina do papieża, w którym litewski władca zobowiązywał się przyjąć chrzest w zamian za doprowadzenie do powstrzymania krzyżackich napadów na Litwę. Jakkolwiek Giedymin się nie ochrzcił, to za jego panowania w Wilnie pojawili się franciszkanie i dominikanie. Nie znalazło potwierdzenia męczeństwo kilkunastu franciszkanów wileńskich, lecz skutkiem tej opowieści było wystawienie trzech krzyży drewnianych na wzgórzu, które przyjęło od nich nazwę. Trwały tak, aż rozsypały się ze starości po upadku powstania styczniowego. Rosjanie nie pozwolili postawić nowych. Dopiero w 1916 r. znów pojawiły się trzy krzyże, tym razem betonowe (pomnik zaprojektował wybitny architekt Antoni Wiwulski). W 1950 r. władze sowieckie wysadziły krzyże w powietrze, ale zostały one odbudowane po odzyskaniu niepodległości przez Litwę.

Złoty wiek miasta

Jednymi z najważniejszych dat w historii miasta są pierwsza unia polsko-litewska zawarta w Krewie w 1385 r., która poprzedzała o dwa lata chrzest Litwy, a także przyznanie w tym czasie praw miejskich przez Władysława Jagiełłę, wybranego na króla Polski, oraz założenie biskupstwa wileńskiego. Wilno stało się, obok Krakowa, drugą stolicą państwa. „Przekształcenie Wilna na modłę europejską – pisał prof. Juliusz Kłos – rozpoczęte przez Jagiełłę, trwało dłuższy czas, wzorowano się głównie na Krakowie. Zarówno Jagiełło, jak i jego następcy sprowadzali z Krakowa nie tylko księży i urzędników, wojskowych i dworzan, lecz także artystów, rzemieślników i kupców, ustanawiali jarmarki, przyswajając Litwie kulturę życiową, umysłową i moralną Polski”.