Bitwa nad Mozgawą miała miejsce 13 września 1195 roku. Rozegrała się kilka miesięcy po śmierci Kazimierza Sprawiedliwego, który zmarł w maju 1194 roku. Książę pozostawił po sobie dwóch małoletnich synów: Leszka Białego i Konrada Mazowieckiego.
Walka o schedę
Po śmierci Kazimierza Sprawiedliwego możnowładztwo małopolskie, wspierane przez duchowieństwo i część rycerstwa, uznało, że tron krakowski powinien przejąć jego małoletni syn Leszek Biały, przy czym faktyczna władza miała być tymczasowo sprawowana przez radę regencyjną: matkę Leszka, Helenę, biskupa Pełkę oraz wojewodę krakowskiego Mikołaja Gryfitę.
Na taką sytuację nie mógł zgodzić się książę władający Wielkopolską, Mieszko III Stary (stryj Leszka Białego), który domagał się dla siebie tronu krakowskiego zgodnie z zasadą senioratu, który ustanowił Bolesław Krzywousty (dzielnica senioralna z Krakowem miała przypadać za każdym razem najstarszemu mężczyźnie z rodu Piastów).
Mieszka III w Krakowie nie chciało jednak krakowskie możnowładztwo, które obawiało się utraty swoich wpływów. Konflikt między regentami Leszka Białego a Mieszkiem III rozgorzał więc nie tylko o sam krakowski tron, ale w pewnym sensie także o model rządów: czy władza dalej miała pozostawać w rękach księcia, czy możni zyskaliby na władzę większy wpływ.
Sojusznikami Mieszka Starego zostali książę raciborski Mieszko Plątonogi oraz książę opolski Jarosław. Po stronie Leszka i regencji opowiedział się natomiast książę włodzimierski Roman (z Rusi Halicko-Włodzimierskiej).
Bitwa pod Mozgawą
Wojska Mieszka Starego wyruszyły do Małopolski latem 1195 roku. W pierwszych dniach września przekroczyły Pilicę. Wojska regencyjne Leszka Białego (Mikołaja Gryfity, możnych małopolskich) oraz księcia Romana, były już w okolicy Jędrzejowa, przy rzece Mozgawa, przygotowani do obrony.
13 września doszło do konfrontacji. Pierwsze uderzenie przeprowadzili Wielkopolanie – oddziały Mieszka Starego zaatakowały lewą flankę wojsk małopolsko-ruskich. W czasie walk zginął syn Mieszka III, a on sam został ranny. Rany odniósł też książę Roman.
Wieczorem na polu bitwy pojawiły się posiłki. Sojusznicy Mieszka Starego: książę Mieszko Plątonogi i książę Jarosław przybyli ze Śląska. Doszło do kolejnych walk pomiędzy stronami. Oddziały sandomierskie starły się z siłami śląskimi. Ciężkie walki przerwało nadejście nocy. Żadna strona nie osiągnęła pełnego zwycięstwa. Obie armie wycofały się, gdyż obie poniosły duże straty. Wynik bitwy pod Mozgawą pozostał nierozstrzygnięty.
Rada rządząca w Krakowie w imieniu Leszka Białego utrzymała się przy władzy. Mieszko III nie porzucił jednak swoich planów zajęcia stolicy, choć musiał je odłożyć na później.
Bitwa pod Mozgawą miała znaczące polityczne konsekwencje. Okazało się, że wpływy możnych i duchowieństwa są na tyle znaczące, że idea silnej władzy senioralnej sprawowanej przez najstarszego Piasta jako nadrzędnego księcia była niemożliwa do zrealizowania. Po bitwie ugruntowała się rola lokalnych możnowładców, zwłaszcza w Małopolsce.
Czytaj też:
Piastowski demonCzytaj też:
Godny korony królów. Bolko II - Mały wielki książęCzytaj też:
Najlepszy polski król-wojownik. To my gnębiliśmy "niezwyciężoną" Rosję