Niemieckie eksperymenty medyczne z czasów II wojny światowej położą się już na zawsze długim cieniem na dziejach państwa niemieckiego. Dlaczego nie wszyscy zbrodniarze, którzy traktowali więźniów jako żywe eksponaty laboratoryjne, ponieśli karę?

Procesy norymberskie

Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze został powołany po zakończeniu II wojny światowej przez Stany Zjednoczone, Wielką Brytanię, Francję i Związek Sowiecki w celu osądzenia zbrodniarzy wojennych z Rzeszy Niemieckiej. Pierwszy i główny proces norymberski odbywał się od 20 listopada 1945 roku do 1 października 1946 roku, kiedy ogłoszono wyrok. Kolejnych 12 procesów procedowało od 9 grudnia 1946 do 13 sierpnia 1949 roku i odbywały się one przed amerykańskimi Trybunałami Wojskowymi (również w Norymberdze).

W pierwszym procesie norymberskim sądzonych było 22 wysokich rangą funkcjonariuszy partii nazistowskiej, w tym: Rudolf Hess, Hermann Göring, Wilhelm Frick, Alfred Jodl, Alfred Rosenberg, Arthur Seyss-Inquart, Ernst Kaltenbrunner, Fritz Sauckel, Hans Frak, Joachim von Ribbentrop, Julius Streicher, Martin Bormann, Wihelm Keitel, Erich Reader, Walther Funk, Albert Speer, Baldur von Schirach, Konstantin von Neurath, Karl Dönitz, Franz von Papen, Hans Fritzsche, Hjalmar Schacht.

Niektórzy niemieccy zbrodniarze uniknęli oskarżenia. Część z nich wcześniej popełniła samobójstwo (np. Adolf Hitler, Robert Ley, Heinrich Himmler), a części udało się uciec z Europy (np. Adolf Eichmann, Josef Mengele).

Proces lekarzy

Proces lekarzy to pierwszy z dwunastu procesów norymberskich, które zostały przeprowadzone przed amerykańskimi trybunałami wojskowymi już po zakończeniu procesu głównego, który miał miejsce w Norymberdze (Niemcy) przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym. Proces lekarzy toczył się od 9 grudnia 1946 roku do 20 sierpnia 1947 roku.

Przed sądem stanęli ludzie służący w niemieckich służbach medycznych III Rzeszy. Głównym oskarżonym był Karl Brandt, osobisty lekarz Adolfa Hitlera, a zarazem komisarz Rzeszy do spraw zdrowia.Prócz niego na ławie oskarżonych zasiedli m.in.: dr Karl Gebhardt (lekarz Heinricha Himmlera i ostatni prezes hitlerowskiego Czerwonego Krzyża), Viktor Brack (jeden z szefów urzędu w Kancelarii Rzeszy), dr Joachim Mrugowsky (dyrektor Instytutu Higieny Waffen-SS), dr Waldemar Hoven (lekarz obozowy w Buchenwaldzie) oraz Wolfram Sievers (sekretarz generalny Towarzystwa Ahnenerbe). Choć w eksperymenty medyczne zaangażowanych było około 200 lekarzy, nie licząc innego personelu medycznego, to przed sądem amerykańskim stanęły zaledwie 23 osoby. Pozostali (większość z nich) byli sądzeni przed sądy krajowe poszczególnych państw.

„Wyrok ATW [Amerykańskiego Trybunału Wojskowego] nr 1 znany jest przede wszystkim jako źródło tzw. Kodeksu norymberskiego, wciąż uznawanego symbolicznie za uniwersalny dekalog eksperymentowania na człowieku. (…) Przed »procesem lekarzy« utrwaliło się przekonanie, że eksperyment medyczny może być zakwalifikowany jako przestępstwo przeciwko zdrowiu lub życiu w razie spowodowania odpowiednio poważnych skutków oraz naruszenia reguł jego dopuszczalności, wywodzonych z deontologii lekarskiej lub ogólnych zasad prawa i niekiedy kodyfikowanych w aktach administracyjnych. Praktyka wymiaru sprawiedliwości była jednak wtym obszarze znikoma, a kwestia prawnych granic udziału człowieka weksperymencie badawczym napotykała na rozbieżne oceny. »Proces lekarzy« miał za przedmiot eksperymenty, których bezprawny charakter nie budził wątpliwości. Analizując kończący go wyrok, należy zatem ustalić po pierwsze, na ile przyjęta w nim kwalifikacja prawna stanowiła kontynuację dotychczasowego podejścia, a na ile był to nowy kierunek ocen, oraz po drugie – czy i jak określono w nim granice, po przekroczeniu których eksperyment badawczy może być podstawą odpowiedzialności karnej, oraz jakie znaczenie miały one dla ówczesnych i późniejszych ocen prawnokarnych. Przedmiot »procesu lekarzy« i treść kończącego go wyroku nakazuje zarazem odnieść się nie tyle do prawa konkretnego państwa lub państw, co raczej do ogólnych założeń wspólnych współczesnym systemom prawa karnego ze szczególnym uwzględnieniem kontekstu międzynarodowego prawa karnego. Znaczenie tego ostatniego kontekstu ujawnia się zwłaszcza w perspektywie recepcji wyroku ATW nr 1 do ponorymberskiego prawa humanitarnego” (cyt. za: M. Gałązka, „Znaczenie »procesu lekarzy« przed Amerykańskim Trybunałem Wojskowym nr 1 w Norymberdze dla prawnokarnej oceny eksperymentów badawczych”, [w:] „Studia Prawnicze KUL”, nr 2, s. 147–174).

Wśród oskarżonych na procesie zabrakło przede wszystkim dr. Jozefa Mengele, dr. Ernsta Roberta Grawitza (od 1936 roku był szefem służby zdrowia SS i prezesem niemieckiego Czerwonego Krzyża przez niemal całą wojnę) oraz dr. Enno Lollinga (naczelny lekarz obozów koncentracyjnych). Pierwszy uciekł z Europy. Dwaj ostatni popełnili samobójstwo w 1945 roku, jeszcze przed oficjalnym końcem wojny.

Wszyscy sądzeni przed amerykańskim trybunałem zostali oskarżeni o popełnienie zbrodni przeciwko ludzkości, zbrodni wojennych oraz o przynależność do organizacji przestępczej, jaką była SS.

Prokuratorzy wskazywali na prowadzenie eksperymentów pseudomedycznych na więźniach obozów koncentracyjnych bez ich zgody, z narażeniem ich zdrowia i życia (np. Karl Gebhardt i Hera Oberheuser osobiście przeprowadzali te eksperymenty na więźniarkach obozu Ravensbrück, zaś Waldemar Hoven na więźniach obozu w Buchenwaldzie). Ponadto Niemców oskarżono o przeprowadzenie akcji T4, czyli uśmiercanie osób umysłowo i fizycznie chorych oraz eksterminację niezdolnych do pracy więźniów obozów koncentracyjnych, co nadzorował m.in. Viktor Brack. Proces dotyczył także planów sterylizacji całych narodów, współpracy z firmami chemicznymi, które dostarczały gazy trujące do obozów zagłady oraz działalności towarzystwa Ahnenerbe (zarządzał nim Wolfram Sievers), które zajmowało się „badaniami” nad wyższością rasy aryjskiej wobec ras „niższych”.

Wyrok w procesie lekarzy ogłoszono 20 sierpnia 1947 roku. Siedem osób zostało skazanych na karę śmierci przez powieszenie dziewięć na karę więzienia, a siedem uniewinniono. Wyroki śmierci wykonano 2 czerwca 1948 roku w Landsbergu w Bawarii. Kary pozbawienia wolności były stopniowo łagodzone, tak, że do 1960 roku wszyscy niemieccy zbrodniarze opuścili już więzienia.

Na karę śmierci skazano Karla Brandta, Karla Gebhardta, Viktora Bracka, Rudolfa Brandta, Joachima Mrugowsky’ego, Waldemara Hovena, Wolframa Sieversa.

Czytaj też:
Zbrodnia w Palmirach. Niemcy szczegółowo ją zaplanowaliCzytaj też:
Obóz koncentracyjny dla dzieci. Jaki naród zdolny był do takich rzeczy?Czytaj też:
Akcja Żywiec. Morderczy plan Niemcy uznali za w pełni udany eksperyment