Według jedynego spisu powszechnego w 1923 r. na Litwie mieszkało 66 tys. Polaków. Były to jednak dane kompletnie niewiarygodne. Ze statystyk wyborczych wynikało bowiem, że jest ich ok. 200 tys., 10 proc. mieszkańców państwa, choć ta liczba może być z kolei trochę zawyżona.

Represyjna, ostra polityka wobec polskiej mniejszości wynikała z niewzruszonego przeświadczenia władz i intelektualnych elit litewskich, że Polacy na Litwie to po prostu spolszczeni Litwini, których trzeba wszelkimi metodami przywrócić na łono narodu litewskiego.

Prezydent Antanas Smetona zapytywał retorycznie: „Skoro Litwin zamienił się na Polaka, to dlaczego nie może dziać się na odwrót?”. Tylko że jeżeli polonizacja Litwinów, począwszy od czasów unii polsko-litewskiej, była procesem dobrowolnym i naturalnym, wynikającym z atrakcyjności polskiej kultury, lituanizacja Polaków na Litwie w latach międzywojennych przebiegała pod przymusem.

Trudno dziś ocenić, ilu Polaków żyjących na Litwie w latach międzywojennych było spolonizowanymi Litwinami, ilu zaś rdzennymi Polakami. „Stulecia wzajemnego przenikania obu społeczeństw doprowadziły do takiej mieszaniny rasowej, że dziś wydzielić pierwiastki polskie z pochodzenia z zespołu mieszkańców dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego byłoby zupełną niemożliwością” – pisał Konrad Górski, profesor Uniwersytetu Stefana Batorego, w książce „Divide et impera”.

Nawet jeśli chodzi o etnicznych Polaków, to – jak stwierdzał Górski – byli oni od stuleci obywatelami i dziedzicami ziemi, którą uprawiali i której bronili. Dlatego też nie mogą być traktowani jako cudzoziemcy, obcy. Część tych Polaków była potomkami licznych jeńców polskich, wziętych do niewoli podczas wojen polsko-litewskich w XIII i XV w., inni osiedlili się w Wielkim Księstwie Litewskim po zawarciu unii.

(...)

Cały tekst dostępny w grudniowym numerze miesięcznika!