Choć nowo odrodzona Polska zmagała się z wieloma problemami gospodarczymi i społecznymi, to mimo to sport mocno rozwijał się w okresie międzywojennym. Sport okazał się znakomitym czynnikiem spajającym podziały społeczne – dostarczał emocji, wzruszeń i dumy z osiągnięć rodaków na międzynarodowych arenach. Nasi zawodnicy niejednokrotnie udowadniali, że nie byli tylko gigantami ciała, ale i ducha. Oto 10 sylwetek najwybitniejszych zawodników międzywojennej Polski.
Jadwiga Jędrzejewska
Jadwiga Jędrzejewska – ur. 15 października 1912 r. w Krakowie. Uważana jest za najwybitniejszą polską tenisistkę, aż do „ery” Agnieszki Radwańskiej. Można powiedzieć, że ta dyscyplina sportu była jej niejako pisana, gdyż jej dom rodzinny sąsiadował z kortami AZS. W wieku 13 lat wstąpiła do tamtejszego klubu tenisowego, lecz z racji tego, iż panie z wyższych sfer niezbyt chętnie grały z dziewczynką pochodzącą z robotniczej rodziny, trenowała głównie z mężczyznami. Opłaciło się – począwszy od 1922 r. Jadwiga Jędrzejowska aż 26 razy zdobyła tytuł Mistrza Polski. Od 1931 r. brała udział w zawodach Wimbledonu, gdzie w 1937 r. doszła do samego finału, ulegając jednak Brytyjce Dorothy Round. Wojna przerwała świetnie rozwijającą się karierę. Pomimo, że otrzymała wiele propozycji wyjazdu (w tym od samych Niemców), zdecydowała się pozostać w kraju. Po wojnie osiedliła się w Bydgoszczy i wróciła do sportu. Karierę zakończyła w 1968 r. Zmarła 28 lutego 1980 r.
Władysław Karaś
Władysław Karaś – ur. 31 sierpnia 1893 r. w Kielcach, był zdobywcą pierwszego medalu olimpijskiego w historii strzelectwa sportowego w Polsce, a ponadto kapitanem Wojska Polskiego oraz oficerem wywiadu wojskowego. Jak podawało Polskie Radio, „wszystkie kluczowe wydarzenia w jego życiu rozgrywały się w czwartek”. W czwartek 6 sierpnia 1936 r. rozpoczął pierwszy dzień konkurencji na strzelnicy olimpijskiej na Olimpiadzie w Berlinie, gdzie dzień później, na zakończenie zawodów, zdobył brązowy medal. W czwartek 6 sierpnia 1914 r. został zaszeregowany do oddziałów strzeleckich Józefa Piłsudskiego.
W trakcie II wojny światowej używał pseudonimów "Czarny", "Dąbrowski", "Pankracy", "Karczewski”, "Kuryłło". Został aresztowany przez Niemców w czwartek 23 kwietnia 1942 roku i rozstrzelany w czasie masowej egzekucji nieopodal Magdalenki pod Warszawą (w czwartek 28 maja 1942). W zasługi za wybitną służbę wojskową, pośmiertnie został awansowany do rangi majora.
Adam Królikiewicz
Adam Królikiewicz – ur. 9 grudnia 1894 r. we Lwowie, w rodzinie mieszczańskiej, najwybitniejszy polski jeździec w latach 20. XX w, . brązowy medalista olimpijski w konkursie skoków Prix des Nations w Paryżu (1924) – pierwszy w historii naszego sportu jeździeckiego.
Po raz pierwszy wsiadł na konia w 1914 r., kiedy wstąpił do I Brygady Legionów Polskich. Od 1918 r. służył w Wojsku Polskim, gdzie awansował do rangi majora. Uczył się w Oficerskiej Szkole Kawalerii, a następnie w Oficerskiej Szkole Jazdy w Starej Wsi pod Warszawą. W pierwszych zawodach sportowych wystartował w 1920 r., a swoje rzemiosło doprowadził do perfekcji, co udowodnił w Paryżu na wspaniałym występie olimpijskim. Ogółem w latach 1920-1926 Królikiewicz wziął udział w 94 konkursach jeździeckich, w których zdobył 81 wyróżnień i 24 pierwsze miejsca w konkursach międzynarodowych. Po zakończeniu kariery sportowej pracował jako trener jeździectwa. Niestety w 1965 r., na planie filmu „Popioły”, gdzie odtwarzał sceny batalistyczne, uległ poważnemu wypadkowi. Zmarł 4 maja 1966 r.
Janusz Kusociński
Janusz Kusociński – ur. 15 stycznia 1907 r. w Warszawie, mieszkał zaś w Ołtarzewie. Jako młody chłopiec marzył o karierze piłkarskiej. W dyscyplinie sportowej, w której święcił największe triumfy, czyli w biegach, odnalazł się dzięki... chorobie kolegi.
W 1925 r. podczas święta klubów robotniczych zabrakło zawodnika do sztafety – wówczas w biegu na 800 m., rezerwowo powołany Kusociński objawił swój wielki talent, po czym podjął decyzję o reorientacji, co do dyscypliny sportowej. Pod okiem estońskiego trenera Aleksandra Klumberga rozpoczął bardzo intensywny program treningowy.
Jak można przeczytać na stronie PKOL-u: „Wspólnie stosowali metody jeszcze nie dość powszechne: trening interwałowy, zimowe biegi na hali lub po śniegu w Łazienkach (gdzie Kusociński pracował jako ogrodnik), masaże, a każde zajęcia rozpoczynały się od ćwiczeń gimnastycznych”. Innowacyjne metody dały znakomite efekty: już w 1928 r. Janusz Kusociński zdobył tytuł Mistrza Polski, jednak prawdziwy największe sukcesy miały dopiero nadejść. Podczas Igrzysk Olimpijskich w Los Angeles, 31 lipca 1932 r., zdobył złoty medal w biegu na 10.000 metrów, ustanawiając jednocześnie nowy rekord olimpijski i rekord Polski (30 min 11.4 sek). Ponadto, podczas tych samych zawodów, Polak pobił dwa rekordy świata: na 3000 m i 4 mile. Kontuzja uniemożliwiła mu udział w Igrzyskach Olimpijskich w Berlinie w 1932 r. Po wybuchu II wojny światowej wybitny biegacz zgłosił się do wojska i walczył w Warszawie jako dowódca Kompanii Karabinów Maszynowych II Batalionu 360. Pułku Piechoty. Po kapitulacji stolicy pracował jako kelner, jednocześnie był członkiem Związku Walki Zbrojnej. Został aresztowany wiosną 1940 r. przez Gestapo, został rozstrzelany przez Niemców 21 czerwca 1940 r. w Palmirach.
Halina Konopacka
Halina Konopacka, a właściwie Leonarda Kazimiera Konopacka-Matuszewska-Szczerbińska, urodziła się 26 lutego 1900 r. w Rawie Mazowieckiej, w mieszczańskiej rodzinie. Od najmłodszych lat przejawiała zamiłowania sportowe, podobnie zresztą jak jej rodzeństwo (jej brat Tadeusz został instruktorem Centralnego Instytutu Wychowania Fizycznego).
Młoda Halina już jako dziewczynka pływała, jeździła konno i grała w tenisa. W 1924 r. ukończyła kurs narciarski AZS Warszawa, a namówiona przez koleżanki rozpoczęła w tym samym roku w Warszawie treningi lekkoatletyczne. Tam wypatrzył ją trener Maurice Baquet, który był selekcjonerem polskiej kadry lekkoatletów. Wszechstronnie utalentowana dziewczyna szybko objawiła swoje możliwości, zwłaszcza w zakresie rzutu dyskiem, choć nie skupiała się tylko na tej dyscyplinie: uprawiała także m.in. pięciobój, skok w dal, rzut oszczepem i pchnięcie kulą, odnosząc we wszystkich tych dyscyplinach duże sukcesy, aczkolwiek to właśnie rzut dyskiem przyniósł jej olimpijskie złoto.
Podczas Igrzysk Olimpijskich w Amsterdamie w dniu 31 lipca 1928 r. ustanowiła rekord świata i zdobyła pierwszy w historii Polski medal ze złotego kruszcu. W ciągu swojej kariery sportowej, którą zakończyła w 1931 r., była – jak podaje PKOL: 7-krotną rekordzistką świata (dysk, kula), 5-krotną reprezentantką Polski w meczach międzypaństwowych (1927-193, ostatni występ w meczu z Włoszkami), 56-krotną rekordzistką Polski (kula, dysk, oszczep, 3-bój, 5-bój, sztafety), 26-krotną mistrzynią kraju, w tym w pchnięciu kulą (1924-1928) i w rzucie dyskiem (1924 -1928, 1930, 1931).
Po wybuchu II wojny światowej wraz z mężem Ignacym Matuszewskim czynnie (jako kierowca jednego z autobusów) uczestniczyła w akcji wywózki złota z Banku Polskiego za granicę – dzięki temu czynowi zyskała przydomek „podwójnie złota Halina”. Aresztowana wraz z mężem przez Niemców na granicy hiszpańsko – francuskiej, została uwolniona dzięki interwencji Ignacego Paderewskiego u prezydenta USA Franklina D. Roosevelta. Wtedy Konopackiej i jej mężowi udało się przedostać do Nowego Jorku. Następnie polska mistrzyni przeniosła się w 1959 r. na Florydę. Tam zmarła 28 stycznia 1989 r.
Seweryn Kulesza
Seweryn Kulesza – urodzony 19 października 1900 r. w Radomiu, major kawalerii Wojska Polskiego. Do wojska wstąpił 9 grudnia 1918 r., walczył w wojnie polsko – bolszewickiej, w składzie 1. Pułku Ułanów Krechowieckich. Ukończył warszawską Szkołę Podchorążych oraz kurs sportu konnego w Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu, gdzie później był wieloletnim instruktorem. Określany jako jeden z najwybitniejszych jeźdźców lat 30. Kulesza był kilkukrotnym medalistą mistrzostw Polski w WKKW i ujeżdżeniu oraz uczestnikiem i 2-krotnym zwycięzcą konkursów o Puchar Narodów (w 1933 roku w Warszawie i w 1936 w Rydze). Razem z porucznikiem Zdzisławem Kaweckim-Gozdawą oraz rotmistrzem Henrykiem Leliwą-Roycewiczem, na Igrzyskach w Berlinie wywalczył srebro w drużynowym konkursie WKKW.
Po wybuchu II wojny światowej walczył w Mazowieckiej Brygady Kawalerii. Po klęsce wojny obronnej we wrześniu 1939 r. został aresztowany i skierowany do oflagu w Murnau. Po wyzwoleniu obozu trafił do II Korpusu generała Andersa. Po zakończeniu działań wojennych osiadł w USA, gdzie pracował jako trener jazdy konnej. Zmarł w Los Angeles 14 maja 1983 r.
Maria Kwaśniewska
Maria Kwaśniewska przyszła na świat 15 sierpnia 1913 r. w Łodzi. Po ukończeniu gimnazjum opuściła swoje rodzinne miasto, aby rozpocząć studia matematyczne w Warszawie, równolegle jednak rozwijała karierę sportową. Jej pierwszym klubem był łódzki Harcerski Klub Sportowy „Znicz”, następnie reprezentowała ŁKS Łódź, a potem Polonię Warszawa. Jej koronną dyscypliną był rzut oszczepem. Podczas Igrzysk w Berlinie zdobyła w tej konkurencji brązowy medal. Jej udział w zawodach, które obserwował m.in. Adolf Hitler wywołał niemałe poruszenie. Zaproszona do jego loży, usłyszała z ust wodza Rzeszy: „Gratuluję małej Polce i życzę mistrzostwa świata”. Polska zawodniczka niewiele się namyślając odparowała po niemiecku, że nie czuje się wcale mniejsza od Hitlera. Przerażony minister propagandy Goebbels ocenzurował jej wypowiedź, zaś niemiecka prasa donosiła, że „Führer gratulował... małej Polsce”.
Obok rzutu oszczepem Kwaśniewska trenowała pchnięcie kulą, a także gry zespołowe: koszykówkę, siatkówkę i hazenę. Podczas II wojny światowej zaangażowała się w pomoc Żydom, których często przyjmowała w swoim mieszkaniu w Podkowie Leśnej. Po zakończeniu wojny została działaczką polskiego ruchu olimpijskiego. Zmarła 17 października 2007 r. w Warszawie.
Stanisław Marusarz
Stanisław Marusarz – urodzony 18 czerwca 1913 r. w Zakopanem, fenomenalny skoczek narciarski, dwuboista (startował zarówno w kombinacji norweskiej, jak i w alpejskiej). Swój pierwszy skok na nartach oddał w wieku 10 lat. Był obdarzony wielkim talentem i szybko znalazł stałe miejsce w kadrze juniorskiej. Trenował w klubie SNPTT Zakopane. W 1931 r. zdobył po raz pierwszy tytuł mistrza Polski. Do jego największych sukcesów należą pobicie rekordu świata w skokach na zawodach w Planicy w dniu 17 marca 1935 r. oraz zdobycie tytułu wicemistrza świata w skokach na mistrzostwach w Lahti w 1938 r. Z tym ostatnim tytułem łączy się zresztą pewna historia, jak podaje PKOL: „27 lutego 1938 w Lahti podczas mistrzostw świata FIS skakał najlepiej i najdalej ze wszystkich (66 i 67 m., nota 226.2 pkt.), ale sędziowie orzekli, że najmłodszy z braci Ruudów – Asbjörn (63,5 i 64 m., nota 226.4 pkt.) »otrzyma« mistrzowski tytuł. Przedstawiciel zaprzyjaźnionego z Polakiem rodu Ruudów z norweskiego Kongsberu chciał nawet oddać Marusarzowi złoty medal (podczas wieczornej uroczystości), ale skończyło się na powszechnej opinii – »Polak moralnym mistrzem świata«”.
Po wybuchu II wojny światowej Marusarz wszedł w szeregi Związku Walki Zbrojnej pełniąc służbę kurierską na trasie Zakopane-Budapeszt. Kilkakrotnie aresztowany za każdym razem ratował się brawurową ucieczką – słynna była zwłaszcza ostania ucieczka, kiedy Marusarz wydostał się z krakowskiego więzienia przy ul. Montelupich, gdzie oczekiwał na wyrok śmierci. Następnie ukrywał się na Węgrzech. Po zakończeniu działań wojennych wrócił do Zakopanego i wrócił do sportu. Karierę postanowił zakończyć w 1957 r. Ze swoim ukochanym miastem związany był aż do śmierci. Zmarł 29 października 1993 r.
Jadwiga Wajsówna
Jadwiga Wajsówna - urodzona 30 stycznia 1912 r. w Pabianicach. Miała zostać księgową, skończyła nawet Państwową Szkołę Handlową Żeńską w Łodzi i rozpoczęła pracę w zawodzie. Jednakże wyniesiona z młodzieńczych lat miłość do sportu ostatecznie zwyciężyła. W 1928 r. (m.in. pod wrażeniem sukcesów Haliny Konopackiej) rozpoczęła regularne treningi lekkoatletyczne. Już w tym samym roku zaliczyła udany występ podczas lekkoatletycznych mistrzostw Łodzi, gdzie wygrała konkurencję rzutu dyskiem. Debiut w reprezentacji narodowej przypadł na rok 1931. Podczas swojej trwającej do 1948 r. sportowej kariery, była dwukrotną medalistką Igrzysk Olimpijskich w rzucie dyskiem - z zawodów w Los Angeles przywiozła brąz, w Berlinie zaś zdobyła srebro. W swojej koronnej dyscyplinie jako pierwsza kobieta na świecie przekroczyła granicę 40 metrów.
Podczas II wojny światowej, w 1943 r. została aresztowana przez Gestapo. Wypuszczona na wolność po brutalnym przesłuchaniu (wybito jej zęby), nie zlękła się swoich oprawców, lecz aktywnie uczestniczyła w budowaniu umocnień w stolicy, podczas Powstania Warszawskiego. Po zakończeniu działań wojennych wróciła do sportu. Wywalczyła m.in. brąz na mistrzostwach świata w Oslo w 1946 r. Karierę zakończyła w 1948 r., a później została trenerką w Łódzkim Klubie Sportowym. Od 1958 r. w swoich rodzinnych Pabianicach poświęciła się pracy w Towarzystwie Przyjaciół Dzieci i Kole Dzieci Specjalnej Troski. Zmarła 1 lutego 1990 r.
Stanisława Walasiewicz
Stanisława Walasiewicz (właść. Stefania Walasiewicz) – ur. 3 kwietnia 1911 roku w Wierzchowni (mała wieś w dzisiejszym woj. kujawsko-pomorskim). Jej rodzina wyemigrowała do USA, gdy dziewczynka miała 14 miesięcy. Bardzo szybko ujawnił się jej talent do biegania, startowała w wielu zawodach juniorskich, jednak nie mając amerykańskiego obywatelstwa nie mogła wystartować na Igrzyskach w Amsterdamie w 1928 r.
Aby rozwijać karierę przyjechała do Polski. Przed Igrzyskami w Los Angeles, choć oferowano jej już wówczas obywatelstwo amerykańskie, odmówiła (ku oburzeniu tamtejszych mediów) i wystartowała pod flagą Polski, zdobywając złoto w biegu na 100 m. Cztery lata później w Berlinie zajęła 2 miejsce. Sukcesem okazały się także mistrzostwa Europy w 1938 r., z których przywiozła ogółem 4 krążki – 2 złote medale zdobyła w biegach na 100 i 200 metrów, zaś srebro w skoku w dal i sztafecie 4 x 100 metrów. Pod koniec lat. 30 sportsmenka wróciła do USA. Jej kariera była imponująca: w ciągu 20 lat pobiła 18 rekordów świata, była 24-krotną mistrzynią Polski i 40-krotną mistrzynią USA. Zginęła 4 grudnia 1980 r. postrzelona w szarpaninie z napastnikiem z bronią. Sekcja zwłok wykazała, że Walasiewicz miała zarówno żeńskie, jak i (choć nie w pełni rozwinięte) męskie narządy płciowe.
Czytaj też:
Legendarny sportowiec, który w spektakularny sposób uciekł NiemcomCzytaj też:
Halina Konopacka. Olimpijka, która uratowała polskie złoto przed NiemcamiCzytaj też:
Jerzy Kulej. Gwiazda polskiego pięściarstwa i jego kłopotyCzytaj też:
QUIZ: Najwięksi polscy sportowcy międzywojnia. Znasz ich dobrze?