Kazimierz Prószyński, choć to pionier światowej kinematografii, przez swych rodaków został niemal zapomniany. To on stworzył system umożliwiający m.in. skokowy przesuw taśmy filmowej, co zminimalizowało drgania. Skonstruował także aeroskop, pierwszą ręczną kamerę filmową ze stabilizacją obrazu.

Wynalazca

Kazimierz Prószyński urodził się 4 kwietnia 1875 roku w Warszawie. Jego dziadek, Stanisław Antoni Prószyński działał w konspiracji przeciwko władzom carskim, a oficjalnie prowadził zakład fotograficzny. Ojcem Kazimierza był Konrad Prószyński, zaś jego matką Cecylia z domu Puciaty.

Prószyński uczył się w warszawskim gimnazjum. Studiował na politechnice w Liège w Belgii. Od dziecka interesował się naukami ścisłymi, na studiach mógł w końcu w pełni realizować swoje pasje. W 1894 roku skonstruował swój pierwszy aparat do odtwarzania filmów – pleograf. Po studiach wrócił do Warszawy. Tu stworzył kolejne urządzenie – ekspedytor uniwersalny.

W 1901 roku Kazimierz Prószyński założył wytwórnię filmową Towarzystwo Udziałowe Pleograf. Wynalazca samodzielnie tworzył filmy. Był także autorem pierwszych filmów z udziałem polskich aktorów: „Powrót birbanta” oraz „Przygoda dorożkarza”. Wystąpili w nich Kazimierz Junosz-Stępowski i Władysław Neubelt. Kazimierz Prószyński był faktycznym twórcą światowej kinematografii. Choć dużo słynniejsi są bracia Lumière, to jednak oni sami przyznawali, że to Polak, „niejaki Prószyński” ich znacznie wyprzedził. Prószyński patent na swój pleograf uzyskał w 1894 roku.

Pierwsze pokazy filmów Kazimierza Prószyńskiego odbyły się na przełomie marca i kwietnia 1902 roku w Ogrodzie Saskim w Warszawie. Wyświetlono wówczas filmy tj.: „Ślizgawka w Ogrodzie Saskim”, „Ruch uliczny przed pomnikiem Mickiewicza”, „Ślizgawka w Dolinie Szwajcarskiej”, „Wyścigi”, „Pogotowie Ratunkowe”, „Na Placu Św. Aleksandra” oraz „Pod Ostrą Bramą w Wilnie”.

Kolejnym, na tamte czasy spektakularnym, wynalazkiem Prószyńskiego był aeroskop. Była to pierwsza na świecie ręczna kamera filmowa o napędzie automatycznym skonstruowana w 1907 roku.

W kolejnych latach Prószyński przebywał we Francji, gdzie udoskonalał swój wynalazek. Dwa lata później uzyskał na nie patent. W 1911 roku brytyjski producent zdecydował się wprowadzić aeroskop Prószyńskiego do masowej produkcji. 22 czerwca 1911 Prószyński nakręcił pierwszy polski film dokumentalny. Była to relacja z koronacji króla Jerzego V.

Prószyński wiele razy dokonał czegoś po raz pierwszy. Podobnie było z wynalezieniem konofonu, który umożliwił nakręcenie pierwszego filmu dźwiękowego. Urządzenie to synchronizowało dźwięk z obrazem.

Dwie wojny

W 1914 roku Kazimierz Prószyński poślubił Angielkę, Dorothy Abrey. Niedługo po wybuchu I wojny światowej, Prószyński wraz z żoną, wyjechał do Stanów Zjednoczonych. W 1919 roku całą rodziną (z dziećmi, Kazimierzem i Ireną) wrócili do Polski.

Prószyński kontynuował swoje prace nad udoskonaleniem kamer filmowych. W 1922 roku dzięki jego staraniom powołano w Warszawie Centralną Europejską Wytwórnię Kinematografu Amatorskiego inż. Prószyńskiego.

Po wybuchu II wojny światowej Kazimierz Prószyński, mający już zresztą 64 lata, zaangażował się w działalność konspiracyjną. Razem z żoną i córką został aresztowany w czasie Powstania Warszawskiego. 22 sierpnia 1944 roku został wywieziony do obozu koncentracyjnego Gross-Rosen, później przeniesiony do Mauthausen-Gusen. Kazimierz Prószyński zmarł 13 marca 1945 roku w obozie. Symboliczny grób wynalazcy znajduje się na cmentarzu Powązkowskim.

Czytaj też:
Najstarsze, niezachowane polskie filmyCzytaj też:
Człowiek, bez którego nie przetrwałby polski folklorCzytaj też:
Śmierć konfidenta. Podjudzał Polaków, układał się z Niemcami