Oskar Kolberg to legenda polskiej etnografii. Był niestrudzonym badaczem starych zwyczajów, wędrował po polskich ziemiach zbierając odchodzące w zapomnienie ludowe melodie i opowieści.
Przez Polskę
Oskar Kolberg urodził się 22 lutego 1814 roku w Przysusze. Pisał o tym po latach: „Urodziłem się w miasteczku Przysusze, (...) na rynku polskim – bo są tam trzy rynki: polski, żydowski i niemiecki (...). Pamiętam, żem miał mamkę Zuskę wieśniaczkę, która mi ciągle nad kołyską wyśpiewywała”.
Jego ojcem był inżynier pochodzący z Meklemburgii, Juliusz Kolberg, a matką Karolina Fryderyka Mercoeur, Francuzka urodzona w Bydgoszczy. Oskar miał kilkoro rodzeństwa: starszego brata Wilhelma (późniejszego inżyniera) oraz młodszego Adama (został malarzem), Juliusza, Gustawa i Julię (dwoje najmłodszych zmarło w dzieciństwie). Przez kilka lat rodzina Kolbergów mieszkała w Przysusze, gdzie Juliusz pracował jako zarządca w hucie. W 1817 roku ojciec rodziny dostał pracę na Uniwersytecie Warszawskim jako profesor geodezji i miernictwa. Rodzina zamieszkała w Pałacu Kazimierzowskim przy Krakowskim Przedmieściu. W Warszawie zaprzyjaźnili się z wieloma rodzinami. Bliskie relacje utrzymywali z rodziną Chopinów, rodzicami słynnego kompozytora, Fryderyka.
Oskar Kolberg uczęszczał do Liceum Warszawskiego. Uczył się jednocześnie gry na fortepianie oraz kompozycji. Przez dwa lata uczył się w Berlinie teorii muzyki. Po ukończeniu szkół Kolberg pracował jako nauczyciel muzyki i urzędnik. W 1846 roku, dzięki rekomendacji brata Wilhelma, zaczął pracę w zarządzie Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej.
Jeszcze w połowie lat 30. XIX wieku Kolberg liczył, że uda mu się rozwinąć karierę muzyczną, ale jego debiut nie spotkał się z szerokim odzewem. Po nieudanych początkach, postanowił poświęcić się raczej pracy naukowej. Kolberg zaczął się jednocześnie interesować folklorem i tradycjami ludowymi. Wędrował po miejscowościach w okolicach Warszawy poszukując śladów dawnych zwyczajów oraz pieśni. Kompanami w czasie jego wędrówek byli m.in. Teofil Lenartowicz, Ignacy Marcel Komorowskie, Cyprian Kamil Norwid czy Wojciech Gerson. „[Kolberg] notował [ze słuchu] pieśni i melodie ludowe w okolicach Warszawy, ok. 1840 miał już ich ponad 600. W latach 1842-45 wydał w pięciu zeszytach swój pierwszy zbiór – »Pieśni ludu polskiego«; zawierał on 125 melodii ludowych opracowanych na głos i fortepian. W latach 1846-47 opublikowało 90 kolejnych (od nr 126), również w układzie na głos i fortepian. Zbiór ten spotkał się jednak z krytyką za naruszenie prostoty melodii, niewłaściwe opracowanie harmoniczne i wprowadzanie przygrywek. Mimo głosów krytycznych Kolberg nadal opracowywał melodie ludowe na głos i fortepian oraz publikował je w ramach artykułów: »O pieśniach litewskich« oraz »Pieśni czeskie i słowackie« (»Dzwon Literacki«, 1846), »Pieśni ludu weselne« (»Biblioteka Warszawska«, 1847), »Pieśni ludu obrzędowe. Kogutek, gaik, okrężne« (»Album Literacki«, 1848)”. – pisze Małgorzata Kosińska dla portalu Culture.pl
Pionier polskiej etnografii
W 1861 roku Kolber porzucił posadę urzędnika poświęcając się zupełnie nauce. Ziemie polskie przemierzał wzdłuż i wszerz niemal całe swoje dorosłe życie – od 1838 do 1888 roku. Na podróżach po, nie raz zapomnianych, niewielkich wioskach i miasteczkach, spędzał niekiedy wiele miesięcy w roku.
Oskar Kolberg był autorem ponad tysiąca haseł z zakresu etnologii, etnografii w Encyklopedii Powszechnej wydawanej w latach 1859-1868 przez Samuela Orgelbranda. Kolberg zaliczał do etnografii także muzykę, literaturę i gwarę ludową. Sam badacz nigdy nie określał się jednak jako etnograf czy etnolog. Choć z całą pewnością był prekursorem polskich badań nad ludowością, był niezwykle skromnym człowiekiem, który podkreślał zawsze, że on jedynie gromadzi materiały, aby potomni o dawnych zwyczajach nie zapomnieli i mogli je badać.
Od 1865 roku Kolberg publikował dzieło „Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce”. Kolejne tomy poświęcone były innym regionom Polski. Do śmierci wydał 33 tomy. Później, na podstawie zgromadzonych przez Kolberga materiałów, ukazały się jeszcze trzy następne.
Od 1871 roku Kolberg mieszkał w okolicy Krakowa. Został przyjęty do Towarzystwa Naukowego Krakowskiego. Atmosfera panująca w Galicji dużo bardziej sprzyjała badaniom, niż sytuacja w zaborze rosyjskim. W 1873 roku Kolberg został członkiem-korespondentem Krakowskiej Akademii Umiejętności, a w 1874 roku przewodniczącym sekcji etnologicznej Komisji Antropologicznej AU. W 1878 roku Kolberg pojechał na wystawę światową do Paryża, gdzie eksponował swoje wydawnictwa oraz, między innymi, stroje ludowe na dziale etnograficznym. Za swoje prace otrzymał brązowy medal.
W 1889 roku Kolberg obchodził 50-lecie swojej pracy. W uroczystościach związanych z jubileuszem wzięli udział m.in. Jan Matejko i Juliusz Kossak, a także delegacja chłopów z miejscowości Modlnica, gdzie Kolberg prowadził badania.
Oskar Kolberg zmarł 3 czerwca 1890 roku. Został pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie
Dorobek naukowy Oskara Kolberga został przekazany w 1960 roku specjalnie utworzonemu Polskiemu Towarzystwu Ludoznawczemu; od 1998 roku pod nazwą: Instytut im. Oskara Kolberga.
Czytaj też:
Znane obrazy, nieznane autorki. Sześć polskich malarek, które warto znaćCzytaj też:
Dziesięć wyjątkowych pejzaży miejskich, które trzeba zobaczyćCzytaj też:
Eligiusz Niewiadomski. Kim był człowiek, który zabił prezydenta?