Tajwan, Republika Chińska. Jak doszło do podziału Chin? Które Chiny są "prawdziwe"?

Tajwan, Republika Chińska. Jak doszło do podziału Chin? Które Chiny są "prawdziwe"?

Dodano: 
Czang Kaj-szek na defiladzie wojskowej, Tajwan 1966 rok
Czang Kaj-szek na defiladzie wojskowej, Tajwan 1966 rok Źródło: Wikimedia Commons
Tajwan od lat broni się przed ekspansjonistycznymi zapędami Pekinu. Wszystko zaczęło się podczas wojny domowej z lat 1927-1949. Dlaczego władze Chin chcą zająć Tajwan? Skąd wziął się rząd w Tajpej i które Chiny są tak naprawdę tymi „prawdziwymi” Chinami?

Tajwan to wyspa leżąca na Oceanie Spokojnych oddzielona od Chin kontynentalnych Cieśniną Tajwańską. Wyspa została odkryta przez Portugalczyków w 1517 roku. Portugalscy żeglarze nazwali ją Formoza, czyli „piękna wyspa”.

Wojna domowa

W 1912 roku upadła ostatnia chińska dynastia Qing. Władzę przejęli tzw. watażkowie, a dla całego państwa rozpoczął się okres powolnego rozkładu. Sytuacją w Chinach zainteresował się Związek Sowiecki, który początkowo wspierał obydwa największe ugrupowania, jakie powstały na terenie Chin, to znaczy zarówno Komunistyczną Partię Chin (KPCh), jak Narodową Partię Chin czyli Kuomintang (KMT). Początkowo to Kuomintang cieszył się dużo większym poparciem Chińczyków. W 1923 roku Koumintang liczył 50 tysięcy członków, a KPCh tylko 300 (do 1925 roku ich liczba wzrosła do 1,5 tysięcy).

W drugiej połowie lat 20. KPCh i Kuomintang zaczęły ze sobą coraz ostrzej rywalizować. Na początku 1927 roku KPCh i lewicowe skrzydło Kuomintangu utworzyło odrębny rząd w Wuhanie. W tym czasie prawica z Kuomintangu, na czele z Czang Kaj-szekiem, przeniosła się na wschód w stronę prowincji Jiangxi, gdzie utworzono własny rząd.

7 kwietnia 1927 roku stronnictwo Czang Kaj-szeka zdecydowało, że komuniści muszą zostać odsunięci od władzy, a wpływy komunistyczne w Chinach ukrócone. Kilka dni później, 12 kwietnia doszło do masakry w Szanghaju. Zginęło wówczas około 5 tysięcy osób związanych z komunistami. Ludzie Czanga zdecydowali później o marszu na Wuhan, lecz ich atak został odparty. Zamieszki wybuchać zaczęły w innych miastach. Kuomintang zlikwidował wówczas około 15 tysięcy członków partii komunistycznej. W 1928 roku ludzie Czang Kaj-szeka zdobyli Pekin.

Czang Kaj-szek w 1945 roku

Na odpowiedź komunistów nie trzeba było długo czekać. Głównie na wsiach zbierała się już komunistyczna partyzantka szykująca wywołanie ogólnokrajowej rebelii. Powstałe komunistyczne oddziały przyjęły nazwę Chińskiej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej (popularnie zwano ją Armią Czerwoną). Na jej czele stanął Mao Zedong.

Wojna domowa w Chinach, która rozpoczęła się w 1927 roku, trwała do roku 1949. Działania wojenne pomiędzy obydwiema stronami zahamowane zostały w wyniku ataku Japonii na Mandżurię w 1931 roku oraz (ponownemu) wkroczeniu wojsk japońskich do Chin w roku 1937.

Komuniści, choć walkę z Kuomintangiem zaczynali mając do dyspozycji niespełna 2 tysiące żołnierzy, systematycznie zdobywali przewagę. Stosowali zamiennie taktykę wojny partyzanckiej oraz otwartą walkę. W 1934 roku w Armii Czerwonej walczyło już kilkadziesiąt tysięcy ludzi.

14 października 1934 roku komuniści zdecydowali o rozpoczęciu tzw. Długiego Marszu. Armia Czerwona wyruszyła z prowincji Jiangxi w południowo-wschodnich Chinach do Chin północno-zachodnich. Wraz z liczącą 85 tysięcy żołnierzy Armią Czerwoną wyruszyły kadry partyjne w liczbie 15 tysięcy. Był to wielki sukces Mao, który w styczniu 1935 roku ogłosił się przewodniczącym Biura Politycznego KPCh, czyli, de facto, przywódcą komunistycznych Chin. Ponadton sprawował wciąż władzę nad całą armią. Morderczy marsz przez całe Chiny przeżyło zaledwie 8 tysięcy żołnierzy, lecz Mao Zedong stał się centralną postacią nie tylko w armii, ale także dla milionów Chińczyków, którzy w trakcie Długiego Marszu byli przez komunistów „uświadamiani”.

W 1937 roku, kiedy Japonia zaatakowała Chiny (miała wtedy miejsce m.in. rzeź Nankinu), KPCh i Kuomintang zawiązały sojusz wojskowy w celu wyparcia Japończyków. Do obydwu armii zgłaszały się tysiące ochotników. Sama liczebność Armii Czerwonej powiększyła się z 50 do 500 tysięcy żołnierzy.

Mao Zedong w 1935 roku

Do starć pomiędzy komunistami i Kuomintangiem zaczęło dochodzić coraz częściej od 1943 roku. Po bezwarunkowej kapitulacji Japonii, Stany Zjednoczone nakazały, aby wojska japońskie poddały się wojskom Kuomintangu, a nie KPCh. Inaczej sytuacja wyglądała w Mandżurii, gdzie Czang Kaj-szek nie miał swojej armii, toteż Japończycy złożyli broń przed sowiecką Armią Czerwoną.

Pomiędzy Kuomintangiem a KPCh sytuacja wciąż była bardzo napięta. Walki, po chwilowej przerwie, wywiązały się na nowo, kiedy Związek Sowiecki odmówił Kuomintangowi objęcia władzy nad Mandżurią. Sowieci wycofując się, przekazali to terytorium wojskom KPCh.

Wówczas Czang Kaj-szek poprosił o pomoc Stany Zjednoczone. Kuomintang, wsparty przez lotnictwo amerykańskie, mógł zacząć walkę z siłami komunistycznymi na północy kraju. 14 listopada 1945 roku Czang rozpoczął nową ofensywę, jednak armia komunistyczna była coraz bardziej liczna. W 1945 roku liczyła już 1,2 miliona żołnierzy i kontrolowała jedną czwartą kraju. W tym czasie wyszkoleniem armii Czang Kaj-szeka zajęli się Amerykanie. W ciągu kolejnych dwóch lat Kuomintang otrzymał od USA niemal 4,5 miliarda dolarów pomocy.

Ostatnia faza wojny domowej w Chinach rozpoczęła się w połowie 1946 roku. Komuniści stopniowo zajmowali kolejne tereny. W styczniu 1949 roku wojska Mao Zedonga zdobyły Pekin. 21 kwietnia siły komunistów przekroczyły rzekę Jangcy, a dwa dni później zdobyły siedzibę rządu Kuomintangu, Nankin.

Wojska Czang Kaj-szeka były spychane coraz bardziej na południe. Komuniści do grudnia 1949 roku opanowali niemal całe kontynentalne Chiny. W grudniu 1949 roku Czang Kaj-szek, wraz z dwoma milionami członków i zwolenników Kuomintangu, wycofał się na wyspę Tajwan.

Podział Chin

Jeszcze wcześniej, 1 października 1949 roku Mao Zedong proklamował Chińską Republikę Ludową ze stolicą w Pekinie. W grudniu 1949 roku zaś, Czang Kaj-szek ogłosił Tajpej na Tajwanie tymczasową stolicą kuomintangowskiej Republiki Chińskiej.

Czang Kaj-szek sprawował władzę na Tajwanie (w Republice Chińskiej) od 1949 roku do swojej śmierci w 1975 roku. Przez cały ten czas rościł sobie prawa do władzy nad całymi Chiinami. Politykę Czanga kontynuował jego syn Chiang Ching-kuo. Dopiero pod koniec lat 80., kiedy zniesiono w końcu stan wojenny, życie polityczne na Tajwanie uległo demokratyzacji.

Tajwan i Cieśnina Tajwańska

Na początku Tajwan, czyli oficjalnie Republika Chińska, nie miała większych problemów z uznaniem międzynarodowym. Państwo Czang Kaj-szeka do 1971 roku zasiadało w Radzie Bezpieczeństwa ONZ. Dopiero po tym czasie, na fali polepszenia relacji pomiędzy Waszyngtonem a Pekinem, Tajwanowi członkostwo to odebrano. W miejsce Tajwanu w Radzie Bezpieczeństwa zasiadła Chińska Republika Ludowa. W latach 70. kolejne państwa zaczęły wycofywać swoje poparcie dla Tajpej, uznając jednocześnie ChRL za jedyne przedstawicielstwo Chin.

Stany Zjednoczone, choć w 1979 roku nawiązały stosunki dyplomatyczne z Pekinem, to jednocześnie przegłosowały dokument pod nazwą Taiwan Relations Act, czyli ustawę, w której USA zobowiązały się do obrony Tajwanu przed zewnętrzną inwazją.

Tajwan (Republika Chińska) rozwijał gospodarkę rynkową. Wykorzystując potencjał przemysłowy i edukacyjny odziedziczony po Japończykach, Tajwańczycy rozwinęli gospodarkę i zostali wkrótce jednym z tzw. „azjatyckich tygrysów”. Rozbudowano przemysł lekki, stalowy i petrochemiczny, a od lat 80. także przemysł komputerowy i zbrojeniowy. Dzięki pomocy gospodarczej Stanów Zjednoczonych i Japonii dochód narodowy brutto stał się szybko znacznie wyższy niż w kontynentalnych Chinach.

W 2002 roku Tajwan został przyjęty do Światowej Organizacji Handlu, jako „Oddzielny Obszar Celny Tajwanu, Penghu, Kinmen i Matsu”.

Republika Chińska uznawana jest przez 14 państw. Są to: Belize, Eswatini, Gwatemala, Haiti, Honduras, Nauru, Palau, Paragwaj, Saint Kitts i Nevis, Saint Lucia, Saint Vincent i Grenadyny, Tuvalu, Watykan i Wyspy Marshalla. Pomimo braku oficjalnych stosunków dyplomatycznych, Republika Chińska utrzymuje releacje gospodarcze, naukowe i kulturalne z kilkudziesięcioma państwami, w tym z Polską.

Od lat relacje pomiędzy Tajwanem (Republiką Chińską) a Chińską Republiką Ludową są bardzo napięte, co wynika z polityki „jednych Chin”, którą obie strony lansują od chwili proklamowania obydwu państw. Zarówno ChRL, jak Tajwan uznają się za jedyne przedstawicielstwo Chin na arenie międzynarodowej. Jednocześnie Pekin nie chce i nie może dopuścić do sytuacji, aby zasada „jednych Chin”, zamieniła się w zasadę „dwóch Chin”, a więc oficjalnego utworzenia drugiego państwa chińskiego i uznania go przez państwa trzecie. Z punktu widzenia Pekinu największym zagrożeniem byłoby utworzenie państwa np. pod nazwą Tajwan (takie propozycje już się pojawiały), toteż Pekin ma w planach zajęcie Tajwanu i podporządkowanie sobie władz w Tajpej.

Czytaj też:
Jak USA porzuciły Czang Kaj-szeka
Czytaj też:
Banda czworga. Jak rewolucja (kulturalna) pożarła własne dzieci
Czytaj też:
Masakra na placu Tian’anmen. Czołgi rozjeżdżały ludzi "na ciasto"