Banda czworga była frakcją maoistów, która posiadała duże wpływy w Partii Komunistycznej Chin (KPCh) w okresie tzw. rewolucji kulturalnej, którą przeprowadzono w Chinach z rozkazu komunistycznego przywódcy Mao Zedonga. Do bandy czworga zalicza się Jiang Qing (ostatnią żonę Mao), Zhanga Chunqiao, Yao Wenyuana i Wanga Hongwena. Proces bandy czworga oznaczał nowe otwarcie w polityce chińskiej.
Określenie „banda czworga” pojawiło się w 1976 roku tuż po aresztowaniu grupy najbliższych współpracowników nieżyjącego Mao Zedonga (zmarł 9 września 1976). Grupa ta, skupiona wokół żony Mao (Jiang Qing) sprawowała kluczowe funkcje w chińskim aparacie państwowym w okresie rewolucji kulturalnej. Kiedy Mao zaczął chorować jego żona i jej najbliżsi współpracownicy próbowali przejąć władzę w kraju. Ich wpływy rozszerzały się stopniowo od chwili śmierci Lin Biao (który zginął w rzekomej katastrofie lotniczej) w 1971 roku, uważanego za następcę Mao Zedonga. Banda czworga doprowadziła do odsunięcia od władzy ludzi uważanych za stosunkowo umiarkowanych, jak Deng Xiaoping czy Liu Shaoqi.
Rewolucja kulturalna
Rewolucja kulturalna rozpoczęła się w 1966 roku. Był to wielki program polityczny i społeczny wprowadzony przez przywódcę komunistycznych Chin Mao Zedonga. Jego celem było stworzenie nowego społeczeństwa, eliminacja przeciwników politycznych i wytworzenie nowej „kultury”. W ramach rewolucji kulturalnej likwidowano wszelkie przejawy dawnych obyczajów i ślady wcześniejszej cywilizacji (walka z „czterema starymi rzeczami”: ideami, kulturą, zwyczajami, nawykami).
W całych Chinach palono zagraniczne książki i przedmioty związane z kulturą Zachodu. Przeprowadzono masowe czystki, za które odpowiedzialni byli tzw. hunwejbini. Nie wolno było obchodzić dawnych świąt, kultywować tradycji przodków, a nawet odprawiać ceremonii pogrzebowych czy ślubów. Powszechne stało się niszczenie zabytków, rozbijanie posągów (Zakazane Miasto zostało uratowane tylko dlatego, że premier Zhou Enlai wprowadził na jego teren wojsko). Zlikwidowano operę chińską, a na jej miejsce wprowadzono „operę rewolucyjną”. Mao Zedong był otoczony kultem. Jedyne zagraniczne prace, jakie mogły się wówczas w Chinach ukazywać, były to „dzieła” Stalina i Envera Hodży.
W czasie wcześniejszego tzw. wielkiego skoku oraz w czasie rewolucji kulturalnej ludzie umierali z głodu (zdarzały się przypadki kanibalizmu) oraz w wyniku masowych morderstw. W latach 1958-1976 zmarło lub zostało zamordowanych od 40 do 70 milionów Chińczyków. Liczba ta jest bardzo trudna do oszacowania. Historycy chińscy podają dane dużo niższe niż badacze z innych części świata.
Banda czworga
Pod koniec życia Mao Zedonga nasilił się konflikt pomiędzy bandą czworga a Deng Xiaopingiem i Zhou Enlaiem, którzy próbowali zyskać większe wpływy w kraju. Enlai zmarł w styczniu 1976 roku. Dążący do reform Deng został mianowany pełniącym obowiązki premiera (sprawował tę funkcję bardzo krótko), ale związani z żoną Mao starsi działacze partyjni rozpętali wobec niego kampanię oszczerstw oraz zaczęli przygotowywać wojsko do przejęcia władzy w kraju.
Kiedy Mao Zedong zmarł (9 września 1976) banda czworga opublikowała w prasie „zasady ustanowione”, których autorem był rzekomo Mao. Miały stanowić one obowiązujące od tamej chwili prawo. W chińskich miastach powiązana z bandą milicja otrzymała rozkaz przygotowania pacyfikacji możliwych zamieszek, po których Jiang Qing i jej ludzie pozbędą się reszty „reformatorów”.
Banda czworga została po raz pierwszy zaatakowana publicznie pod koniec września 1976 roku przez premiera Hua Guofenga. Wcześniej radykałowie mieli nadzieję przeciągnąć go na swoją stronę, ale nie udało im się to. Premier porozumiał się z armią, która opowiedziała się przeciwko bandzie czworga. W nocy z 5 na 6 października Hua Guofeng, w porozumieniu z Deng Xiaopingiem, kazał aresztować czworo przywódców frakcji radykalnej oraz wielu ich pomniejszych współpracowników.
Już dwa tygodnie później wiadomość o aresztowaniu bandy czworga rozeszła się po całym kraju. Władze Chin wydały oświadczenie, w którym podkreśliły, że banda czworga jest „pozornie lewicowa, ale praktycznie prawicowa”. Media zaczęły opisywać przewinienia bandy (prawdziwe oraz zmyślone) i przerzucać na nich całą odpowiedzialność za rewolucję kulturalną. Wiele osób, ośmielonych tak otwartą krytyką, zaczęło składać skargi na radykałów związanych z bandą. W całych Chinach rozpoczęła się akcja pod nazwą „Ruch Ekspozycji, Krytyki i Odkrywania”, w czasie której opisywano zbrodnie bandy czworga.
Władzę w Chinach przejął Hua Guofeng wraz z grupą swoich zwolenników. Deng Xiaoping został zrehabilitowany i powoli zyskiwał coraz większe wpływy (od 1978 roku pełnił, de facto, rolę przywódcy ChRL).
Proces
W roku 1981 odbył się proces bandy czworga. Zostali skazani przez Sąd Ludowy w Chinach i skazani za działalność antypartyjną. Jiang Qing, była żona Mao, jako jedyna w czasie procesu próbowała się bronić, głośno krzycząc i płacząc oraz powtarzając, że przez cały czas wykonywała jedynie polecenia Mao Zedonga. Zhang Chunqiao odmówił przyznania się do winy, a Yao Wenyuan i Wang Hongwen wyrazili skruchę i przyznali się do zarzucanych im czynów.
Sąd orzekł, że banda czworga przyczyniła się do prześladowań 750 tysięcy osób, z czego prawie 35 tysięcy zginęło, w czasie, kiedy ci sprawowali władzę. Były to liczby mocno zaniżone, ale i odpowiedzialność za przebieg rewolucji kulturalnej ponosiła większa liczba osób, niż skazywana czwórka. Jiang Qing i Zhang Chunqiao otrzymali wyroki śmierci, które później zamieniono na dożywocie. Wang Hongwen i Yao Wenyuan otrzymali odpowiednio dożywocie i 20 lat więzienia. Jiang Qing popełniła samobójstwo w 1991 roku.
Dla Chin był to zupełnie nowy rozdział. Rządy Mao Zedonga pozostawiły kraj w ruinie. Poziom produkcji rolnej w Chinach w roku 1976 był porównywalny z okresem wczesnego średniowiecza, przemysł, de facto, nie istniał, a kontakty ze światem były zerwane.
Pod rządami Den Xiaopinga Chińska Republika Ludowa, choć nadal komunistyczna, otworzyła się na świat. Przeprowadzono liczne reformy, w kraju wprowadzono ograniczoną gospodarkę rynkową. Państwo nadal sprawowało nad wszystkim kontrolę, ale poziom życia przeciętnego Chińczyka ulegał stopniowej poprawie.