Odbudowa Pałacu Saskiego to temat sporny, głównie pomiędzy zwolennikami partii rządzącej Prawo i Sprawiedliwość a opozycją. Niektórzy zarzucają rządowi marnotrawstwo i wskazują na jakie inne cele można fundusze potrzebne na budowę wykorzystać. W chwili obecnej wydaje się, że „klamka zapadła”, bowiem odbudowa Pałacu Saskiego już ruszyła.
Odbudowa Palacu Saskiego zakłada przywrócenie historycznych gmachów w formie z 31 sierpnia 1939 roku.
Odbudowa Pałacu Saskiego
PiS zapowiedział odbudowę Pałacu Saskiego już w 2018 roku przy okazji setnej rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości. Odbudowa Pałacu Saskiego zaczęła się 18 sierpnia 2022 roku. Pierwszym etapem było ogrodzenie terenu budowy liczącym 680 metrów płotem. Ogrodzenie ma zabezpieczać teren prac ziemnych, które towarzyszą odkryciu piwnic pałacu (aby można było podglądać przebieg prac, w ogrodzeniu zamieszczono wizjery).
Wykopaliska na obszarze Pałacu Saskiego trwają. Archeolodzy liczą, że uda się im dokonać ważnych odkryć. Prace obejmą teren Pałacu Saskiego, Pałacu Brühla oraz kamienic przy ul. Królewskiej. Już do tej pory znaleziono wiele drogocennych przedmiotów oraz fragmentów po wysadzonym przez Niemców pałacu, m.in. fragmenty kolumn i maszkarony. Wykopaliska mają zakończyć się pod koniec 2023 roku.
W październiku 2022 spółka Pałac Saski ogłosiła przetarg, który ma wyłonić firmę, która przeprowadzi konkurs architektoniczny. Zwycięzca konkursu otrzyma 12 miesięcy na przygotowanie projektu. W roku 2025 ruszyć ma budowa Pałacu Saskiego.
Spółka Pałac Saski istnieje od 1 grudnia 2021 roku. Prezesem jest Jan Edmund Kowalski, wiceprezesem ds. finansowych Robert Cicirko, a członkiem zarządu Robert Bernisz.
Co znajdzie się w Pałacu Saskim?
Jak czytamy na stronie spółki Pałac Saski:
„Na pytanie, co znajdzie się w gmachach odtworzonej zachodniej pierzei tego kluczowego warszawskiego placu, odpowiada ustawa z dnia 11 sierpnia 2021 r. o przygotowaniu i realizacji inwestycji w zakresie odbudowy Pałacu Saskiego, Pałacu Brühla oraz kamienic przy ulicy Królewskiej w Warszawie. Zgodnie z tym aktem prawnym, budynki zostaną odtworzone według zewnętrznego kształtu architektonicznego zgodnego ze stanem na 31 sierpnia 1939 r., czyli w przeddzień wybuchu II wojny światowej. W okresie międzywojennym, a dokładniej od samych początków istnienia II RP, Pałac Saski mieścił Sztab Generalny wraz z Sekcją Szyfrową, który w 1928 roku został przekształcony w Sztab Główny Wojska Polskiego. Z kolei w sąsiadującym z nim Pałacu Brühla znajdowało się Ministerstwo Spraw Zagranicznych.
Nawiązując do historii tego miejsca, odtworzone budynki zachodniej pierzei placu Piłsudskiego również będą pełnić funkcje publiczne. Zgodnie z ustawą, zostaną przeznaczone m.in. na potrzeby Kancelarii Senatu RP oraz Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego. Tym samym, prawdopodobnie w Pałacu Brühla, izba wyższa parlamentu RP uzyska dodatkowe przestrzenie niezależne od kompleksu parlamentarnego, który dziś dzieli z Sejmem RP. Kwestię lokalizacji Kancelarii ostatecznie rozstrzygnie jednak zwycięski projekt architektoniczny. Jednocześnie odtworzony kompleks budynków ma być miejscem ogólnodostępnym, ustawa zapewnia bowiem wykorzystanie ich przestrzeni na działalność kulturalną, edukacyjną lub społecznie użyteczną. (…)
Należy się jednak spodziewać, że znajdzie się w niej miejsce dla stałych i czasowych wystaw oraz księgarni, pojawią się sale konferencyjne, strefa dla dzieci, a także usługi gastronomiczne. Na finalny kształt tej oferty również trzeba będzie poczekać do momentu opracowania projektu koncepcyjnego, choć już dziś wiadomo, że odbudowane pałace i kamienice zyskają oblicze nowego kulturalno-historycznego centrum stolicy, łączącego sztukę i nowe formy opowieści o historii, miejsca spotkań i dialogu”.
Szacowany koszt odbudowy Pałacu Saskiego to 2,5 miliarda złotych.
Pałac Saski – historia
Pozwolenie na budowę pałacu od króla Jana Kazimierza otrzymał poeta i polityk, Jan Andrzej Morsztyn w roku 1661. Aby mógł on powstać, trzeba było zasypać część fosy, na co król także wydał zgodę. Architektem wybrano pracującego dla dynastii Wazów, Giovanniego Battistę Gisleniego, który zaprojektował barkową rezydencję z czterema wieżami.
Po śmierci poety, od jego córki posiadłość odkupił w roku 1713 król August II Mocny. Od razu zaczęto go rozbudowywać. Prace trwały dość długo, do 1724 r., król miał jednak ambicje, aby upodobnić pałac do Wersalu i uczynić go nową królewską rezydencją.
Wokół pałacu powstały duże, stylizowane na wersalskie, ogrody. Pałac, w myśl króla, stanowić miał część założeń urbanistycznych tzw. Osi Saskiej ciągnącej się od Krakowskiego Przedmieścia do Koszar Mirowskich. Prace nad wyglądem Pałacu kontynuował syn pierwszego z Wettynów na polskim tronie – August III. Rozbudowa pałacu spowodowała „wchłonięcie” pobliskich rezydencji magnackich: posiadłości rodu Sanguszków, późniejszy pałac Brühla i rezydencji biskupa Teodora Potockiego, którą z czasem przekształcono w pałac Błękitny, który miała otrzymać Anna Orzelska, córka Augusta II.
Pałac był prywatną własnością Wettynów, dlatego po śmierci Augusta III, choć stracił status rezydencji królewskiej, pozostawał w rękach kolejnych elektorów saskich. Z czasem, nieco zaniedbywany, zaczął podupadać. Podczas powstania kościuszkowskiego od wschodniej strony pałacu doszło do największego starcia z siłami rosyjskimi, jakie miały miejsce w stolicy.
Na kongresie wiedeńskim Fryderyk August I, król Saksonii został zmuszony do zrzeczenia się tytułu księcia, który przysługiwał mu poprzez unię personalną z Księstwem Warszawskim. Tym samym Wettyni utracili Pałac Saski, który został sprzedany Królestwu Polskiemu. W tym czasie w pałacu mieszkali już, wraz z dziećmi, Mikołaj i Justyna Chopinowie, rodzice późniejszego pianisty, Fryderyka i jego siostry Ludwiki.
Od 1815 r. w Pałacu Brühla zamieszkał Wielki Książę Konstanty, brat cara Aleksandra I. Z chwilą jego przybycia w okolicach pałacu codziennie odbywały się parady wojskowe.
Po powstaniu listopadowym pałac był mocno zniszczony. W 1837 nowym właścicielem został rosyjski kupiec, Jan Skwarcow, który wkrótce nakazał rozpoczęcie remontu. Postanowiono o przebudowie w stylu klasycystycznym. Projektantem był Adam Idźkowski, którego projekt, jako jedyny, przypadł do gustu Iwanowi Paskiewiczowi.
Główny korpus pałacu rozebrano. Wybudowano zaś dwa samodzielne budynki z wewnętrznymi dziedzińcami, a pomiędzy nimi wzniesiono kolumnadę, która połączyła bezpośrednio plac z ogrodem.
W 1864 r. spadkobiercy Skwarcowa sprzedali pałac władzom rosyjskim, które urządziły w nim dowództwo III Warszawskiego Okręgu Wojskowego.
Od połowy lat 90. do 1912 r., na placu przed pałacem trwała budowa potężnego soboru św. Aleksandra Newskiego. Został on rozebrany w latach 20., krótko po odzyskaniu przez Polskę niepodległości.
Polska niepodległa
W 1918 r., kiedy Polska odzyskała niepodległość, pałac wrócił w polskie ręce. Stał się wówczas siedzibą Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. Swoją siedzibę miał w nim także zespół ppłk Jana Kowalewskiego, który łamiąc bolszewickie szyfry przyczynił się do zwycięstwa nad Armią Czerwoną w roku 1920.
W 1923 r. przed budynkiem od strony placu stanął pomnik konny księcia Józefa Poniatowskiego, który powrócił do Polski z Rosji w marcu 1922 na mocy traktatu ryskiego w ramach akcji rewindykacji dzieł sztuki (pomnik księcia Poniatowskiego powstał w latach 20. XIX w.). Odsłonięcie monumentu było jednym z wydarzeń podczas wizyty w Polsce Ferdinanda Focha, który został wówczas mianowany marszałkiem Polski.
Dwa lata później, pod arkadami pałacu stworzono miejsce pochówku, tzw. Grób Nieznanego Żołnierza. Spoczęły w nim szczątki bezimiennego żołnierza, sprowadzone z Cmentarza Obrońców Lwowa. Ideą Grobu było uczczenie wszystkich poległych w walce o niepodległą ojczyznę.
W latach 1930–1937 pałac Saski był siedzibą Biura Szyfrów. To właśnie w tym miejscu, w grudniu 1932 r. Marian Rejewski, Jerzy Różycki i Henryk Zygalski po raz pierwszy złamali kod niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma.
Okupacja niemiecka
Już w 1939 r., niedługo po wkroczeniu Niemców do Polski, Pałac Saski trafił w ręce Wehrmachtu. Sąsiedni Pałac Brühla zajął zaś gubernator dystryktu warszawskiego, Ludwik Fischer. Niecałe trzy miesiące po upadku Powstania Warszawskiego, pod koniec grudnia 1944 r. wojska niemieckie wysadziły Pałac Saski. Ocalał jedynie niewielki fragment kolumnady – miejsce spoczynku Nieznanego Żołnierza. Los pałacu podzielił również pomnik księcia Józefa. Pod koniec lat 40. wykonano nowy odlew monumentu na podstawie modelu z Muzeum Thorvaldsena w Kopenhadze (Bertel Thorvaldsen był twórcą pomnika). Kopia „dawnego księcia” stanęła ostatecznie w 1965 r. przed Pałacem Prezydenckim (wówczas Pałacem Rady Ministrów) na Krakowskim Przedmieściu.
Zburzenie Pałacu Saskiego było celowym posunięciem, jednym z elementów niemieckiej polityki eliminacji polskiej historii i kultury. Umyślne niszczenie zabytków miało pozbawić Polaków poczucia tożsamości narodowej.
Czytaj też:
Pałac Saski - burzliwe dzieje, niezwykli mieszkańcyCzytaj też:
Wojna domowa w Polsce. August II Mocny i Leszczyński. Konfederacja warszawska i sandomierska