Święta poświęcone pamięci wszystkich zmarłych od wieków obchodzone są w różnych kulturach na całym świecie. Skąd wzięły się chrześcijańskie Zaduszki? Jakie tradycje towarzyszą Świętu Zmarłych w innych krajach oraz w innych kulturach? Niektóre zwyczaje mogą wydać się zaskakujące.
Dzień Zaduszny, Zaduszki – historia
Genezy Zaduszek trzeba szukać w średniowiecznej Francji. 2 listopada 998 roku święty Odilon (Odylon), opat benedyktyński z opactwa Cluny, zarządził rozpoczęcie modlitw za dusze wszystkich zmarłych. Jego idea szybko rozprzestrzeniła się w całej Francji, a później w innych europejskich państwach. Od XIII wieku 2 listopada był już niemal w całym Kościele obchodzony jako Święto Zmarłych. Do Polski Święto Zmarłych trafiło w wieku XII za sprawą cystersów. W 1311 roku Dzień Zaduszny został wprowadzony na stałe do kalendarza kościelnego przez Stolicę Apostolską.
Commemoratio Omnium Fidelium Defunctorum, czyli Wspomnienie Wszystkich Wiernych Zmarłych, popularnie zwane Zaduszkami, Dniem Zadusznym czy Świętem Zmarłych w Kościele Katolickim obchodzi się każdego roku w dniu 2 listopada. Dzień ten poświęcony został wszystkim duszom, które w Czyśćcu przygotowują się do wejścia do chwały Nieba. Dzień Zaduszny jest wyrazem przekonania o zmartwychwstaniu ciał, życiu wiecznym oraz skuteczności modlitwy wstawienniczej za dusze zmarłych.
Dogmat o istnieniu Czyścca został ogłoszony na soborze w Lyonie w 1274 roku i powtórzony podczas soboru w Trydencie (1545-1563). Na soborze trydenckim zebrane duchowieństwo ogłosiło ponadto prawdę o tym, że duszom czyścowym ludzie żyjący mogą pomóc w dostaniu się do Nieba za sprawą modlitwy wstawienniczej. Aby pomóc zmarłym, którzy pokutują w Czyśćcu, żyjący mogą w ich intencji uzyskiwać i ofiarowywać odpusty zupełne.
Święto Zmarłych na świecie
Francja
Katolicy we Francji, tak samo jak w Polsce, obchodzą uroczystość Wszystkich Świętych w dniu 1 listopada. Zarówno tego dnia, który Francuzi zwą La Toussaint, jak 2 listopada, czyli Fête des morts, odwiedzane są groby bliskich. Na pomnikach składa się kwiaty i zapala świece
Hiszpania
W Hiszpanii katolicy świętują Todos los Santos, potocznie zwane Tosantos, czyli Wszystkich Świętych. 2 listopada, w Dzień Zaduszny, Hiszpanie także udają się cmentarze odwiedzając groby swoich bliskich. W całym kraju w tych dniach sprzedawane są specjalne słodycze, tzw. huesos de Santo, czyli marcepanowe kości świętych.
Na Wyspach Kanaryjskich Zaduszki znane są jako jest jako Día de Finaos. Rodziny spotykają się na cmentarzach wieczorem 1 listopada i czuwają przy grobach bliskich aż do rana, rozmawiając przy tym, wspominając zmarłego i jedząc różne przysmaki (m.in. pieczone kasztany i jabłka) oraz częstując się np. rumem miodowym.
Niemcy
W protestanckich Niemczech obchodzi się Niedzielę Wieczności, czyli Ewigkeitssonntag. Święto to przypada na ostatnią niedzielę w roku liturgicznym.
W 1816 roku król pruski Fryderyk Wilhelm III wydał dekret nakazujący wszystkim kościołom luterańskim na terenach pod zaborem pruskim obchodzenie ostatniej niedzieli przed Adwentem jako „niedzilę ku czci zmarłych”. Inne kościoły luterańskie, w pozostałej części Niemiec, wkrótce poszły w ich ślady. W Stanach Zjednoczonych niektóre kościoły protestanckie celebrują Niedzielę Wieczności jako Totenfest. W tym dniu część polskich protestantów odwiedza groby swoich bliskich.
Katolicy w Niemczech, mieszkający głównie na południu kraju, z okazji Dnia Zadusznego (2 listopada), odwiedzają cmentarze, a także obdarowują się specjalnie wypiekaną struclą (podobną do naszej chałki), zwaną Allerheiligenstriezel. Przysmak ten ofiarowują chrzestni swoim chrześniakom. W południowych landach z okazji Wszystkich Świętych odbywają się także targi, na których można kupić tradycyjne wyroby oraz słodycze.
Bułgaria
Większość mieszkańców Bułgarii wyznaje prawosławie, toteż nie obchodzi się tam katolickiego Dnia Zadusznego. Pamięć o zmarłych celebruje się jednak podczas tzw. Zaduszek Archanielskich (Archangelska Zadoushnitsa), które przypadają w sobotę poprzedzającą 8 listopada. Tego dnia Bułgarzy odwiedzają groby poległych za ojczyznę i spoczywających na cmentarzach wojskowych. Odwiedzane są także groby bliskich. W czasie wizyty na cmentarzu, przy grobie bliskiego, zapala się świecie, pije się niekiedy wino i częstuje się nawzajem jedzeniem.
Filipiny
Wszystkich Świętych obchodzone na katolickich Filipinach to Araw ng mga patay lub Todos Los Santos. Obchodzone jest, jak w całym Kościele, 1 listopada. Wielu Filipińczyków spędza przy grobach swoich bliskich nie tylko cały dzień, ale też całą noc. Groby dekorowane są kwiatami, balonami i innymi ozdobami.
Japonia
Święto poświęcone zmarłym ma w Japonii nazwę O-bon lub Bon. W zależności od regionu święto O-bon obchodzone jest między połową lipca i połową sierpnia, często od 13 do 16 sierpnia. Jest to jedno z najważniejszych japońskich świąt. O-bon narodził się w japońskim buddyzmie, lecz w VIII wieku obchody te zostały przyjęte także przez wyznawców shintō.
W czasie święta zmarłych Japończycy odwiedzają i porządkują groby rodzinne, i składają na nich ofiary z owoców i ryżu. Mieszkańcy Japonii wierzą, że w tych dniach dusze zmarłych wracają na ziemię. Aby ułatwić im znalezienie drogi do swoich rodzin, rozpala się dla nich latarnie zwane mukaebi. W domach buduje się ołtarzyki dla bliskich zmarłych, a dla ich uczczenia na dziedzińcach świątyń odbywają się rytualne tańce zwane bon-odori. Kiedy przychodzi czas pożegnania Japończycy zapalają ognie pożegnalne (okuribi) i odprowadzają dusze przy pomocy zapalanych i puszczonych na wodzie lampionów.
Indie
W Indiach dzień poświęcony zmarłym to Pitru Paksha. Tego dnia rodziny zmarłych spotykają się nad brzegami rzek czy jezior i dokonują rytualnych kąpieli, podczas których modlą się za zmarłych. Po kąpieli cała rodzina spotyka się na uczcie.
Chiny
Chińskie święto poświęcone zmarłym określa się jako Święto Duchów. Według chińskiego kalendarza przypada ono na piętnasty dzień siódmego miesiąca (chińska tradycja mówi, że siódmy miesiąc to Miesiąc Duchów). Święto Duchów zostało ustanowione prawdopodobnie przez taoistycznego mnicha Bukonga żyjącego w VIII wieku.
W czasie święta zmarłych, podobnie jak w innych kulturach, zmarłym zapala się światła. W Chinach są to lampiony, które umieszcza się w trzcinowych łódkach i puszcza na wodę. Przez kilka dni, w czasie Święta Duchów, ludzie w Chinach mają wolne od pracy. Odwiedzają w tym czasie groby bliskich. Na cmentarzach kłaniają się duszom stojąc przed grobami – jest to znak szacunku wobec zmarłych i chęć zyskania ich przychylności.
Kambodża
Święto Zmarłych w Kambodży zwane jest Pchum Ben. Ludzie spotykają się wówczas w świątyniach, gdzie wspominają bliskich zmarłych. Po uroczystościach religijnych zmarłym przekazuje się drobne prezenty. Później zaczyna się zabawa, która trwa na ulicach miast i wsi.
Indonezja
Święto Zmarłych wygląda szczególnie na indonezyjskiej wyspie Bali. Mieszkańcy wyspy wierzą, że w czasie Święta Zmarłych, czyli Nyepi, kiedy dusze pojawiają się na ziemi, wszystkim żywym grozi niebezpieczeństwo. Tego dnia cała wyspa pustoszeje. Nie wolno wówczas wychodzić z domów, palić świateł, a nawet używać elektrycznością. Ludzie na całej wyspie mają tego dnia wolne i spędzają ten czas w zamknięciu.
Ekwador
Święto Zmarłych w Ekwadorze, obchodzone 2 listopada, to jedno z bardziej barwnych tego typu świąt na świecie. W czasie tego święta całe rodziny spotykają się na wspólnych biesiadach. Ludzie przygotowują z tej okazji specjalne wypieki zwane guaguas de pan (laleczki chlebowe) – jest to słodki chleb formowany w kształt… niemowlęcia. Do chleba podaje się jeszcze napój Colada morada, czyli napój przygotowywany z fioletowej mąki kukurydzianej i owoców, co tworzy gęsty fioletowy płyn.
Mieszkańcy Ekwadoru także odwiedzają zmarłych na cmentarzach. Niektórzy tradycyjne potrawy spożywają dopiero przy grobach. Część Ekwadorczyków spędza przy grobach swoich zmarłych całą noc. Jedzenie i picie ludzie zanoszą także do grobów, które ich bliski zmarły odwiedzał za życia.
Gwatemala
W Gwatemali we Wszystkich Świętych (1 listopada) istnieje zwyczaj, aby o wschodzie słońca udać się na cmentarz, do grobów bliskich. Nagrobki dekorowane są kwiatami, śpiewa się pieśni. Później ludzie wracają do domów, gdzie spożywają tradycyjną sałatkę zwaną fiambre. Jest to potrawa złożona z nawet 50 składników, głównie kiełbas, warzyw i serów– każdy region Gwatemali (fiambre znana jest także w innych krajach Ameryki Łacińskiej) ma własny przepis na idealną sałatkę.
Peru
Wszystkich Świętych i Dzień Zaduszny jest w Peru czasem radosnym. Wspomina się zmarłych, odwiedza ich groby. Jest to też okazja do spotkań z całą rodziną i wspólnej biesiady. Podobnie jak w Ekwadorze, w dniach tych piecze się i spożywa laleczki chlebowe, czyli guaguas de pan. 1 i 2 listopada, zwłaszcza w miastach, odbywają się festyny, tańce i śpiewy.
Boliwia
W Boliwii z okazji Dnia Zadusznego wypieka się chlebki w kształcie człowieka (mają symbolizować zmarłego), ale także w kształcie gołębia czy lamy. Wypieki te oraz inne przysmaki ustawiane są w pokoju na stole, gdzie czekają na dusze, które nocą, z 1 na 2 listopada, mają przyjść i się pożywić. 2 listopada stół zostaje uprzątnięty, a jedzenie rozdzielone wśród rodziny. Boliwijczycy odwiedzają tego dnia groby swoich bliskich dekorując je kwiatami.
Meksyk
Chyba najbardziej rozpoznawalne tradycje związane ze Świętem Zmarłych istnieją w Meksyku. Dia de los Muertos to bardzo barwne i wesołe święto. Współcześnie to także okres, kiedy Meksyk odwiedzają potężne rzesze turystów.
Święto Zmarłych w Meksyku jest szczególnie charakterystyczne. Jego symbolem jest kwiat aksamitki. Święto podzielone jest na dwie części. 31 października to uroczystości poświęcone zmarłym dzieciom (ich dusze nazywa się „aniołkami”). Z kolei 1 i 2 listopada to dni poświęcone zmarłym dorosłym.
Już na wiele tygodni przed Dia de los Muertos – Świętem Zmarłych w sklepach pojawiają się różnego rodzaju „trupie” maski zwane Catrina czy małe i większe sztuczne szkielety. Szkieleciki i czaszki sprzedawane są także w formie słodyczy – wykonywane są z cukru i czekolady.
31 października cała rodzina zasiada do wspólnej kolacji w pokoju, gdzie uprzednio przygotowany został ołtarzyk dla mającej przybyć duszy zmarłego. Meksykanie wierzą, że najpierw z zaświatów przybywają na ziemię dusze zmarłych dzieci. Dorosłe dusze mają przybywać dopiero 1 listopada około południa.
1 listopada po południu, kiedy wszystkie dusze już się pożywią, cała rodzina udaje się na cmentarz, gdzie groby dekorowane są świecami, kwiatami i wieńcami z liści palmy. Pobyt na cmentarzu trwa bardzo długo. To okazja by spotkać się z dalszą rodziną i przyjaciółmi, wspominać zmarłych, śpiewać i modlić się. W Meksyku szczególnie widać, jak wierzenia z czasów prekolumbijskich zmieszały się z chrześcijaństwem.
Czytaj też:
Ślady minionych wieków. Najważniejsze dla Polaków nekropolie i miejsca pochówkówCzytaj też:
Dziady. Kraboszki, żebracy i wódka. Jak świętowali Słowianie?Czytaj też:
QUIZ: „Dziady” Adama Mickiewicza. Jak dobrze znasz dzieło wieszcza?