Przez wiele wieków ostatnie chwile papieży oraz związane z ich pochówkami ceremonie, odbywały się po cichu, za zamkniętymi drzwiami. Pierwszym „medialnym” pogrzebem był dopiero pochówek papieża Jana XXIII, zmarłego w 1963 roku. Obrzędy związane z pogrzebem papieża i jego ostatnim pożegnaniem zainteresowały jednak wszystkie media właściwie dopiero w 2005 roku, kiedy zmarł papież Jan Paweł II.
Co dzieje się, kiedy umiera papież?
Kompletną instrukcję co do swojego pogrzebu pozostawił po sobie dopiero papież Paweł VI w konstytucji apostolskiej „Romano Pontifici eligendo” z 1975 roku. Trzy lata później zredagowano księgę liturgii pogrzebowej „De funere Summi Pontificis”, która regulowała i opisywała wszystkie procedury, które zapewniały m.in. zachowanie ciągłości władzy nad Kościołem w czasie Sedes Vacanti, czyli w czasie wakatu na tronie papieskim. Kolejną konstytucję apostolską („Universi Dominici Gregis”) wydał Jan Paweł II. Znajdują się w niej rozdziały mówiące o postępowaniu duchowieństwa watykańskiego w chwili śmierci głowy Kościoła katolickiego.
Obrzędy, które odbywały się po śmierci papieży zmieniały się z biegiem lat. Przy papieżach czuwał czasami cały kler rzymski. Zawsze byli przy nim natomiast najważniejsi watykańscy urzędnicy (jak Kamerling) i sekretarze papiescy.
W chwili śmierci Jana Pawła II w jego pokoju przebywał Sekretarz Stanu wraz ze swoim zastępcą oraz Kamerling (Kamerling Świętego Kościoła Rzymskiego w Kościele katolickim), który wedle prawa przejmuje administrację Watykanu w chwili wakansu na tronie Piotrowym. Do zadań Kamerlinga należy stwierdzenie zgonu papieża. Dokonuje on tego w obecności Mistrza Papieskich Ceremonii. To on także redaguje akt zgonu zmarłego papieża. Po stwierdzeniu, że głowa Kościoła nie żyje, Kamerling zdejmuje z palca papieża Pierścień Rybaka i w obecności innych niszczy go. Po chwili Kamerling opieczętowuje papieskie pokoje i oficjalnie przejmuje władzę nad Watykańskim Pałacem Apostolskim, Pałacem na Lateranie i Castel Gandolfo.
Niegdyś istniał zwyczaj, że po zniszczeniu pierścienia, Kamerling trzykrotnie uderzał srebrnym młoteczkiem w czoło papieża wołając go imieniem, które ten otrzymał przy chrzcie. Ostatni raz rytuał ten wykonano w roku 1878, gdy umarł papież Pius IX.
Po pierwszych modlitwach następuje obrzęd zabalsamowania ciała papieża. Później zmarłego ubiera się w czerwone szaty pontyfikalne, a na głowę zakłada się mitrę. Obok ciała spoczywa pastorał, symbol religijnej władzy. Ciało papieża zostaje wystawione, aby można było oddać hołd zmarłemu. Obrzęd pożegnania nie jest przypadkowy – sposób, w jaki ustawiony jest krzyż, kandelabry czy klęczniki jest od dawna ustalony.
Papieskie pogrzeby
W końcu następuje ceremonia przeniesienia ciała papieża do Bazyliki św. Piotra. Ciało niesione jest w lektyce przez 12 lektykarzy papieskich (sediari pontifici) i towarzyszy mu chóralny śpiew. W czasie, kiedy papieża mogą pożegnać już wszyscy wierni, kardynałowie ustalają termin uroczystości pogrzebowych.
Ciało papieża składane jest w cyprysowej trumnie (cyprys jest symbolem nieśmiertelności i wierności). Przy wkładaniu ciała do trumny obecni powinni być: Kamerling, Sekretarz Stanu, Prefekt Domu Papieskiego i Archiprezbiter Bazyliki Św. Piotra. Do trumny wkłada się monety z czasów pontyfikatu papieża – jest to bardzo dawny zwyczaj. Liczba monet oznacza ilość lat pontyfikatu. Oprócz monet, w trumnie umieszcza się także tubę zwaną rogito, w której znajduje się spis najważniejszych momentów z czasu pełnienia przez papieża jego posługi. Ostatnim rytuałem jest przykrycie twarzy papieża białym jedwabnym welonem, który ma symbolizować światło prowadzące do życia wiecznego. Wówczas trumna zostaje zamknięta.
Po wystawieniu trumny z ciałem papieża przed Bazylikę św. Piotra, rozpoczyna się Msza święta pogrzebowa. Mszy przewodniczy dziekan Kolegium Kardynalskiego (podczas pogrzebu papieża Benedykta XVI, Mszy przewodniczył urzędujący papież Franciszek; była to pierwsza taka sytuacja w dziejach). Pod koniec Liturgii rozpoczyna się Litanię do Wszystkich Świętych. Po niej, kardynał Wikariusz Rzymu modli się przy trumnie. Następnie procesja złożona z kardynałów odprowadza trumnę z ciałem papieża do podziemi, gdzie zostaje ona złożona w Grotach Watykańskich.
Tuż przed złożeniem w grobowcu, trumna cyprysowa z ciałem papieża jest pieczętowana i wkładana do trumny cynkowej, którą także się pieczętuje (niegdyś drugą trumną była trumna wykonana z ołowiu, jednak była ona zbyt ciężka). Na końcu obie trumny umieszcza się w trumnie w drewna orzechowego. Tę składa się w grobowcu – miejscu wiecznego spoczynku papieża. Na końcu sporządzany jest dokument, który potwierdza dopełnienie wszystkich obrzędów i złożenie ciała papieża w grobie.
Czytaj też:
Stare nekropolie. Najważniejsze miejsca dla polskiej pamięciCzytaj też:
Sarkofag św. Mikołaja znaleziony? Badacze wpadli na intrygujący trop