Junta przejmuje władzę. Nowy rozdział w dziejach Egiptu

Jak obalono króla i w jaki sposób doszedł do władzy Gamal Abdel Naser, człowiek, który dla współczesnych Egipcjan jest legendą? I dlaczego rewolucja egipska to więcej, niż tylko junta wojskowa?

Zbuntowany naród

Po II wojnie światowej Egipt znajdował się wciąż pod silnym wpływem Wielkiej Brytanii, pomimo, że już od 1922 roku był państwem niepodległym. Zależność od Londynu była przyczyną rosnących niepokojów społecznych. Frustrację pogłębiał fakt, że wszelkie wpływy w kraju trzymała w swych rękach bardzo wąska grupa obywateli – około 4 tysiące najbogatszych rodzin, do których należało aż 70 procent ziemi rolnej w państwie. Król Faruk był w Egipcie coraz bardziej niepopularny.

W obliczu powszechnego ubóstwa coraz więcej osób zwracało się ku religii. Przywódcy muzułmańscy, np. ze Stowarzyszenia Braci Muzułmanów (Bractwo Muzułmańskie) cieszyli się coraz większym poparciem. W 1948 roku wielu członków Bractwa zostało aresztowanych, a sama organizacja zdelegalizowana.

Atmosfera w kraju stawała się coraz bardziej napięta. W styczniu 1952 roku doszło do masowych demonstracji, w czasie których domagano się radykalnej zmiany porządku politycznego w kraju.

Przewrót wojskowy

W 1949 roku, na fali rosnącego niezadowolenia, powstała organizacja pod nazwą Młodzi Oficerowie. Na jej czele stał Gamal Abdel Naser. Skupiła ona ponad 300 oficerów, którzy domagali się zniesienia systemu feudalnego, odrzucenia brytyjskiego imperializmu, obalenia monopoli i wprowadzenia systemu gospodarki kapitalistycznej. Oficerowie ci wywodzili się z różnych grup społecznych i środowisk politycznych.

23 lipca 1952 roku Wolni Oficerowie w pokojowy sposób przejęli kwaterę główną egipskiego wojska. Kilka godzin później kontrolowali już cały kraj. W przemówieniu radiowym oficerowie przekazali, że dotychczas rządzące elity dopuściły się zdrady interesów Egiptu. Mówiono o wszechobecnej korupcji i klęsce w wojnie z Izraelem.

Tego samego dnia oficerowie utworzyli Radę Rewolucyjnych Dowódców, na czele której stanął generał Muhammad Nadżib, choć faktycznym przywódcą przewrotu był Gamal Abdel Naser.

Król Faruk I i jego służby przeoczyły moment, kiedy poparcie dla Wolnych Oficerów przekroczyło masę krytyczną. Faruk został zmuszony do abdykacji. Miał zrzec się tronu na rzecz swojego syna Fuada, co też uczynił, po czym wyjechał z Egiptu. W imieniu małoletniego Fuada miała rządzić Rada Regencyjna.

Wolni Oficerowie w krótkim czasie stali się jednak tym, z czym sami wcześniej walczyli. Ludzie usunięci z urzędów, wojska i policji byli zastępowani osobami powiązanymi z oficerami. Oni sami stali się nową „elitą” będącą ponad prawem, choć trzeba przyznać, że początkowo, z punktu widzenia zwykłych obywateli, sytuacja w kraju poprawiła się.

Zmiany w kraju

Rada Rewolucyjnych Dowódców miała sporo propozycji, w jaki sposób zreformować kraj. Rządzący wcześniej politycy próbowali się tym zmianom przeciwstawiać, ale wkrótce wielu z nich (w tym trzech premierów) zostało aresztowanych.

Oficerowie przystąpili w pierwszej kolejności do reformy rolnej. Zakazano posiadania wielkich gospodarstw rolnych; wolno było posiadać ziemię o maksymalnej powierzchni 80 hektarów. W wyniku tych zmian 15 procent wszystkich egipskich gruntów rolnych, odebranych wielkim posiadaczom, trafiło do ludzi, którzy nigdy ziemi nie posiadali.

Początkowo wydawało się, że reforma się udała, jednak wraz z powiększającą się populacją kraju, okazało się, że ziemia jaką otrzymała większość biedniejszych Egipcjan nie była wystarczająca. Biedy nie udało się zlikwidować, ale mimo to ogólny poziom życia podniósł się.

10 grudnia 1952 roku Rada Rewolucyjnych Dowódców anulowała konstytucję i określiła wydawane prze siebie postanowienia jako najważniejsze źródła prawa. Miesiąc później wszystkie partie polityczne zostały rozwiązane. Zastąpić miał je Front Wyzwolenia, na czele którego stanął Naser. Ogłoszono, że system parlamentarny zostanie przywrócony dopiero po okresie przejściowym, który wynieść miał trzy lata.

Choć Rada Rewolucyjnych Dowódców gospodarczo chyliła się ku socjalizmowi, to same wpływy Związku Sowieckiego uznawano w kraju za coś niebezpiecznego. Sympatyzujący z Kremlem oficerowie byli wykluczani z Rady.

Podobnie sytuacja wyglądała z Bractwem Muzułmańskim. Rada obawiała się coraz większego wpływu Bractwa na życie społeczne w Egipcie, choć jednocześnie musiała się z nim liczyć ze względu na poparcie ludności. Bractwo Muzułmańskie domagało się zwiększenia roli islamu w życiu codziennym Egipcjan oraz wprowadzenia nakazu noszenia przez kobiety czadoru. Rada Rewolucyjnych Dowódców nie godziła się na takie postulaty.

Egipt republiką

18 czerwca 1953 roku Rada Regencyjna została rozwiązana. Królestwo Egiptu zostało przekształcone w republikę, a Muhammad Nadżib został prezydentem oraz jednocześnie premierem i przewodniczącym Rady Rewolucyjnych Dowódców. Gamal Naser został ministrem spraw wewnętrznych i wicepremierem.

Konflikt Nasera z Nadżibem był kwestią czasu. W pierwszej połowie 1954 roku doszło niemal do wojny domowej, kiedy Naser zaczął domagać się większych wpływów w kraju. Po stronie prezydenta opowiedziało się Bractwo Muzułmańskie, którego wcześniej Nadżib bronił, kiedy Naser stosował wobec nich represje. W styczniu 1954 roku Bractwo zorganizowało demonstrację poparcia prezydenta, a wtedy Naser ogłosił delegalizację tej organizacji i aresztował 450 osób. Zatrzymania objęły także zwolenników zbliżenia ze Związkiem Sowieckim. W odpowiedzi Nadżib wyprowadził na ulice Kairu wojska pancerne. Naser musiał ustąpić, zadowalając się urzędem premiera. Prezydentem pozostał Nadżib.

Sympatią Egipcjan cieszył się jednak Naser. Ludzie widzieli w nim człowieka dbającego o interesy Egiptu i zwykłych obywateli, który pozostaje niezależny zarówno od Bractwa, czy też wpływów ZSRS i Wielkiej Brytanii.

Sytuacja w państwie była coraz trudniejsza. Na ulicach dochodziło do starć pomiędzy zwolennikami Nadżiba i Nasera. 30 marca 1954 roku, pod wpływem Nasera, Rada Rewolucyjnych Dowódców oznajmiła, że będzie zarządzać krajem aż do wycofania się z Egiptu ostatnich sił brytyjskich. Ponadto ogłoszono pozbawienie Nadżiba wszystkich stanowisk poza urzędem prezydenckim, które nie dawało mu i tak żadnej władzy.

W tym czasie Naser umacniał się na stanowisku premiera. Doszło do kolejnych aresztowań ludzi sympatyzujących z ZSRS. Zatrzymano też dziennikarzy i wydawców, którzy byli Naserowi niechętni. 14 kwietnia 1954 roku wydano rozporządzanie mówiące, że wszystkie osoby piastujące stanowiska państwowe przed 23 lipca 1952 roku (czyli przed przewrotem wojskowym) otrzymują zakaz działalności publicznej.

W październiku 1954 roku Gamal Naser podpisał układ z Wielką Brytanią. Bractwo Muzułmańskie uznało to za zdradę i postanowiło zgładzić Nasera. 26 października 1954 roku podczas wiecu w Aleksandrii premier miał zginąć, lecz zamach się nie udał. Do Nasera oddano aż osiem niecelnych strzałów. Zamachowiec został natychmiast ujęty, a Naser, jakby niezrażony mającą przed chwilą miejsce sytuacją, kontynuował swoje przemówienie.

Zamach na życie dał Naserowi ostateczny powód do rozprawienia się Bractwem Muzułmańskim. Aresztowano niemal 20 tysięcy ludzi. Sześć osób zostało skazanych na śmierć. Bractwo zostało rozbite i unieszkodliwione – przynajmniej na jakiś czas. W czasie śledztw wykryto także, że Nadżib pozostawał w kontakcie z ludźmi z Bractwa. Prezydent został skazany na areszt domowy, z którego wyszedł dopiero po osiemnastu latach.

Rozprawienie się Bractwem, komunistami, zbliżenie (tymczasowe) ze Stanami Zjednoczonymi i ułożenie poprawnych (a nie wasalnych) relacji z Wielką Brytanią oraz, co może najważniejsze, osobista charyzma sprawiły, że popularność Gamala Abdela Nasera rosła z miesiąca na miesiąc.

Naser doprowadził (październik 1954) do podpisania z Londynem umowy dotyczącej wycofania sił brytyjskich z Egiptu do dnia 19 czerwca 1956, z zachowaniem prawa do utworzenia bazy w okolicy Kanału Sueskiego.

Z Moskwą, choć nie od razu, również udało się Naserowi porozumieć. Związek Sowiecki kupował egipską bawełnę i sprzedawał Kairowi broń (oficjalnie broń sprzedawała Czechosłowacja).

Przez kolejne lata Gamal Naser próbował iść własną polityczną drogą, balansując pomiędzy dwoma stronami żelaznej kurtyny. W 1956 roku, w czasie kryzysu sueskiego, przywódca Egiptu udowodnił, że jest politykiem niezwykle sprawnym i skutecznym. Jego upór i zaciętość sprawiły, że Wielka Brytania i Francja nie zyskały kontroli nad Kanałem Sueskim. Po tych wydarzeniach Naser urósł do roli jednego z najważniejszych światowych przywódców. W Afryce jest uważany za przyjaciela wielu ruchów niepodległościowych i jedną z kluczowych postaci walki z kolonializmem.

Czytaj też:
Kto pierwszy powiedział o "żelaznej kurtynie"?Czytaj też:
O krok od III wojny. Amerykański samolot szpiegowski zestrzelonyCzytaj też:
Reaganowskie "imperium zła". Czy dla USA to wciąż aktualna doktryna?