Przyczyną długoletnich wojen polsko-szwedzkich było dążenie Szwecji do opanowania basenu Morza Bałtyckiego oraz próby odzyskania korony szwedzkiej przez trzech kolejnych królów polskich z dynastii Wazów: Zygmunta III Wazy, Władysława IV oraz Jana Kazimierza.

Cele Szwecji

W 1654 roku na tron szwedzki wstąpił Karol X Gustaw. Posiadał talent militarny i posłuch u Żołnierzy. Opracował plan wzbogacenia się Szwecji za pomocą działań wojennych. Szwecja dysponowała wówczas najlepszą armią w Europie. Dnia 5 lipca 1655 roku przybyło do Sztokholmu poselstwo polskie negocjować warunki pokoju.

Pospolite ruszenie

19 lipca wręczono posłom akt wypowiedzenia wojny. Dnia 21 lipca 1655 roku feldmarszałek Arvid Wittenberg wraz z Hieronimem Radziejowskim przekroczył granicę na Pomorzu i wkroczył do Wielkopolski. W dniu 24 lipca 1655 roku Szwedzi dotarli do Ujścia, gdzie zebrało się pospolite ruszenie dla obrony Wielkopolski. 25 lipca wojewoda poznański Krzysztof Opaliński i kaliski Karol Grudziński podpisali kapitulację. Prowincja wielkopolska poddana została pod protekcję Karola X Gustawa. W tym samym czasie wojska Magnusa de la Gardie wkroczyły na Żmudź i Kurlandię, Szwedom poddali się hetman Janusz Radziwiłł i jego stryjeczny brat - koniuszy litewski Bogusław Radziwiłł. 18 sierpnia przyjęli oni zwierzchność Karola X Gustawa i zerwali unię polsko-litewską. Dnia 8 września 1655 roku poddała się bez walki Warszawa.

17 października 1655 roku król Jan Kazimierz opuścił kraj udając się na Śląsk, najpierw do Głogówka, później do Opola. 19 października Stefan Czarniecki poddał Szwedom Kraków po trzech tygodniach obrony. 20 października bracia Janusz i Bogusław Radziwiłłowie zawarli w Kiejdanach formalny traktat ze Szwecją uznając Karola X Gustawa królem Polski. W dniu 21 października władzę Karola X Gustawa uznali przedstawiciele szlachty z województw: bełskiego, kijowskiego, krakowskiego, lubelskiego, ruskiego, sandomierskiego i wołyńskiego. Kilka dni później poddał się im hetman Stanisław Rewera Potocki z wojskiem koronnym. Liczono prawdopodobnie na zachowanie państwa i na pokonanie Kozaków przez Karola X Gustawa.

Ku Częstochowie…

18 listopada Jasną Górę otoczyły wojska szwedzkie pod dowództwem gen. Millera. mimo beznadziejnej sytuacji, klasztor jasnogórski nie zamierzał się poddać. Największa w tym zasługa bohaterskiego ojca przeora Augustyna Kordeckiego. Przygotowywał klasztor do obrony, zaopatrywał twierdzę w broń, gromadził żywność. Cudowny obraz Matki Bożej oraz kosztowności wcześniej wywiezione zostały na Śląsk. Tak zadecydował prowincjał zakonu, choć ojciec Kordecki i większość zakonników byli temu podobno przeciwni. Jasnej Góry broniła niewielka, licząca 250 osób załoga. Szwedów, liczących na złupienie klasztoru, było kilkakrotnie więcej. A jednak obrońcy przez sześć tygodni dzielnie odpierali ataki. Gdy rozeszła się pogłoska, że chłopi idą na odsiecz Jasnej Góry, Szwedzi odstąpili od oblężenia.

Po oblężeniu

20 listopada Jan Kazimierz wydał uniwersał wzywający mieszkańców Rzeczypospolitej do walki ze Szwedami, z początkiem roku wrócił do kraju. Tzw. wojna szarpana, prowadzona przez Stefana Czarnieckiego, zaczęła odwracać bieg wydarzeń. W dniu 1 kwietnia 1656 roku w katedrze lwowskiej, przed obrazem Najświętszej Panny Łaskawej, Jan Kazimierz złożył śluby, w których Maryję ogłosił królową Korony Polskiej i przysięgał polepszenie doli chłopów po pokonaniu Szwedów.

Czytaj też:
Oblężenie Jasnej Góry. Ile prawdy jest w legendzie?Czytaj też:
Bitwa nad Żółtymi Wodami. Dramatyczna klęska w atmosferze zdradyCzytaj też:
Powstanie Chmielnickiego. Kozacy pod butem cara