Publikacja Listu 59 to jeden z symbolicznych momentów w czasach PRL. Artyści, dziennikarze, pisarze i naukowcy sprzeciwili się wpisaniu do polskiej konstytucji „wieczystej przyjaźni ze Związkiem Sowieckim” i „przewodniej roli PZPR”.
Dokument ten został podpisany ostatecznie przez 66 osób, choć do historii przeszedł jako „List 59” ze względu na pierwotną liczbę sygnatariuszy.
„Wraz z 58 pisarzami, artystami i naukowcami podpisałem list do władz, by zaprotestować przeciwko projektowi reformy Konstytucji. Gdyby projekt ten został przyjęty, doprowadziłby do ustawowego utrwalenia dyktatury partii komunistycznej i do przekreślenia polskiej niezależności” – mówił w tamtym czasie Antoni Słonimski.
List 59 – sygnatariusze, postulaty
We wrześniu 1975 roku na VII Zjeździe Zjednoczonej Partii Robotniczej ogłoszono wprowadzenie zmian w konstytucji PRL z 1952 roku. Zakładały one wprowadzenie do ustaw zasadniczej zapisów mówiących o wieczystej przyjaźni ze Związkiem Sowieckim oraz o przewodniej roli PZPR w państwie i jego socjalistycznym charakterze. W konstytucji miał miało pojawić się także stwierdzenie, że państwo będzie respektować prawa obywateli, jeżeli tylko będą oni wykonywać swoje obowiązki wobec państwa. Były to, jak można zauważyć, zapisy wielce dwuznaczne.
Propozycje te wywołały sprzeciw wielu ludzi w całej Polsce. Z inicjatywą napisania listu otwartego skierowanego do władz partii wystąpił wówczas prawnik Jan Olszewski. Tekst Listu 59 redagowali Jan Olszewski, Jakub Karpiński i Jacek Kuroń. Podpisali go natomiast: Stefan Amsterdamski, Stanisław Barańczak, Ewa Bieńkowska, Jacek Bierezin, Henryk Błachnio, Irena Byrska, Tadeusz Byrski, Bohdan Chwedeńczuk, Ludwik Cohn, Andrzej Drawicz, Jerzy Ficowski, Kornel Filipowicz, Zbigniew Herbert, Ryszard Herczyński, Maryla Hopfinger, Zdzisław Jaroszewski, Anna Kamieńska, Jakub Karpiński, Wojciech Karpiński, Jan Kielanowski, Stefan Kisielewski, Jacek Kleyff, Leszek Kołakowski, Julian Kornhauser, Maria Korniłowicz, Mieczysław Kotlarczyk, Marcin Król, Ryszard Krynicki, Jacek Kuroń, Stanisław Leśniewski, Edward Lipiński, Jan Józef Lipski, Zdzisław Łapiński, Hanna Malewska, ks. Stanisław Małkowski, Jerzy Markuszewski, Adam Mauersberger, Adam Michnik, Halina Mikołajska, Jan Nepomucen Miller, Ludwik Muzyczka, Zygmunt Mycielski, Jerzy Narbutt, Jan Olszewski, Antoni Pajdak, Krzysztof Pomian, Hanna Rudzka-Cybisowa, Józef Rybicki, o. Jacek Salij, Władysław Siła-Nowicki, Stanisław Skalski, Antoni Słonimski, Aniela Steinsbergowa, Julian Stryjkowski, Jan Józef Szczepański, Adam Szczypiorski, Kazimierz Szelągowski, Wisława Szymborska, Jacek Trznadel, Tadeusz Wojnarowski, Maria Wosiek, Adam Zagajewski, Wacław Zawadzki, Barbara Zbrożyna, ks. Jan Zieja, Wojciech Ziembiński.
List 59 złożył w Kancelarii Sejmu 5 grudnia 1975 roku Edward Lipiński. Sygnatariusze domagali się m.in. zagwarantowania swobód obywatelskich, wolności sumienia, praktyk religijnych, wolności słowa, informacji i nauki, wprowadzenia zmian w prawie wyborczym, prawa do strajku, zniesienia cenzury, przywrócenia autonomii wyższych uczelni i zapewnienia samorządności środowiska naukowego. Sprzeciwiali się też zmianom w konstytucji, które mówiłyby o wiecznej przyjaźni z ZSRS. List 59 był dla władz PRL sporym zaskoczeniem, gdyż okazało się, że wspólnym głosem mówią w nim zarówno intelektualiści lewicowi, jak związani z Kościołem katolickim.
W 1976 roku Leszek Kołakowski podczas prelekcji, jaką wygłosił w Londynie mówił o przyczynach, dla których podpisał list 59:
„Może się wydawać, że takie protesty niczego nie dają. Partia rządziła i rządzi bez względu na to, czy to jest zapisane w Konstytucji. Ponadto Polska jest w najważniejszych kwestiach zależna od Związku Sowieckiego bez względu na to, czy ustawa zasadnicza wyraźnie tę zależność legalizuje czy nie. Niektórzy twierdzą, że przecież te zmiany będą czysto papierowe. Tego typu stanowisko wydaje mi się zdecydowanie niesłuszne i niebezpieczne, i to zarówno z powodów taktycznych, jak i zasadniczych. Chodzi o pseudo legalizację podwójnej niesuwerenności narodu – taki jest sens tych proponowanych zmian”.
Edward Gierek określił sygnatariuszy Listu 59 jako „zacietrzewionych antykomunistów, ślepych politycznie”. Pomimo społecznego sprzeciwu partia przegłosowała zmiany 12 lutego 1976 roku, choć w nieco innym, łagodniejszym kształcie. Napisano o „nierozerwalnej więzi przyjaźni polsko-sowieckiej”, którą PRL będzie umacniać oraz, że „przewodnią siłą polityczną społeczeństwa w budowie socjalizmu jest PZPR”.
Czytaj też:
Ministerstwo Ziem Odzyskanych. Po co komunistom był taki resort?Czytaj też:
Przemysław Gintrowski. Jakiej Polski chciał, na jaką czekał?Czytaj też:
Ksiądz Jerzy Popiełuszko - inwigilowany, zaszczuty, zamordowany przez władze PRLCzytaj też:
Komedie z PRL. Sprawdź jak dobrze je pamiętasz! QUIZ