Polska, na tle Europy, była pionierem w wielu kwestiach, lecz za jedną z najbardziej kluczowych należy uznać wolność religijną. Już w pierwszych wiekach istnienia państwa polskiego wyznawcy różnych religii cieszyli się na ziemiach polskich swobodami, których na próżno szukaliby w państwach ościennych. Schronienie znaleźli u nas Żydzi, a nawet heretycy wyznający różne „odłamy” chrześcijaństwa (np. arianie).
Szczególną, względem Starego Kontynentu, opieką państwo polskie otoczyło Żydów. To im poświęcono dokument zwany statutem kaliskim, który regulował ich prawa, obowiązki i przywileje. Statut kaliski wydany został w 1264 roku, a więc w czasach, kiedy o jakiejkolwiek tolerancji wobec Żydów nie było na ogół mowy.
Przyjęcie statutu kaliskiego
Żydzi zaczęli osiedlać się w Polsce pod koniec XI wieku. Pierwsi Żydzi przybyli do Polski prawdopodobnie z Czech, gdzie w tym czasie dochodziło do pogromów.
Żydzi w Polsce zajmowali się głównie handlem, w tym handlem niewolnikami (niewolnictwo w całej Europie nie było wówczas niczym niezwykłym). Niewolnikami handlował być może również Ibrahim ibn Jakub, który jako pierwszy pozostawił pisemny opis państwa Piastów. Oprócz handlu, Żydzi zajmowali się biciem monet (mincerstwem) oraz lichwą, czyli udzielaniem pożyczek – zadłużali się u nich nawet najbardziej prominentni rycerze, możni, a także książęta i królowie.
Pierwszy dokument regulujący sytuację Żydów na ziemiach polskich został wydany w Kaliszu 16 sierpnia 1264 roku przez księcia Bolesława Pobożnego. Do historii przeszedł on jako statut kaliski. Gwarantował on Żydom m.in. powołanie sądów żydowskich oraz osobnych sądów dla spraw, w których brali udział zarówno żydzi, jak i chrześcijanie. Ponadto, zapewniał Żydom wolność osobistą i bezpieczeństwo, w tym to swobodę wyznania, podróżowania, wyboru zawodu i handlu, a także pozwalał na swobodne obchodzenie swoich świąt, a także zakazywał mówienia o Żydach fałszywych plotek (jak np. używanie krwi chrześcijańskiej).
Prawa w nim zapisane potwierdzili później także kolejni władcy. Kazimierz Wielki aż trzykrotnie: w 1334, 1364 i 1367 roku. Wtedy też statut został rozszerzony na całą Koronę Królestwa Polskiego. Później statut kaliski zatwierdził Kazimierz Jagiellończyk w roku 1453 oraz Zygmunt Stary w 1539 roku. Ogłoszony został on drukiem w Statucie Łaskiego w 1506 roku.