Unia horodelska to kilka dokumentów: jeden został wystawiony przez króla Władysława II Jagiełłę, drugi przez wielkiego księcia Witolda. Dwa akty przygotowała polska szlachtę i litewscy bojarzy.
Unia ta była rozwinięciem wcześniejszych układów, która wzmocniła więzi polityczne i kulturowe między Polską i Litwą – wcześniej bowiem, w 1385 roku, podpisano unię w Krewie, zaś w 1401 roku unię wileńsko-radomską.
Wcześniejsze układy
Od unii w Krewie (1385) Polska i Litwa były związane związkiem personalnym – poprzez małżeństwo Władysława Jagieły z Jadwigą, jednakże rzeczywista relacja między krajami była skomplikowana: Litwa pragnęła zachować samodzielność, co prowadziło do napięć. W 1401 roku zawarto unię wileńsko-radomską, która formalnie potwierdziła de facto niezależność Litwy, choć utrzymywała supremację Korony.
W okresie poprzedzającym zjazd horodelski Litwa przeżywała trudności – po klęsce wojsk litewskich w bitwie nad Worskłą oraz buntach w Smoleńsku, Nowogrodzie i Pskowie, Wielkie Księstwo było osłabione i zmuszone do poszukiwania wsparcia z Polski. Równocześnie Polska i Litwa stawały wspólnie przeciwko hegemonii Zakonu Krzyżackiego, czego kulminacją była wielka wojna z Zakonem i bitwy pod Grunwaldem i Koronowem w 1410 roku.
W okresie poprzedzającym unię horodelską, wielki książę litewski Witold budował swoją pozycję i zwiększał wpływy. Względem Korony balansował między rolą kogoś na kształt wasala a księciem samodzielnym. Ten wzrost pozycji był efektem zarówno działań dyplomatycznych, jak i militarno-administracyjnych, które unowocześniły Litwę.
Podpisanie unii w Horodle
2 października 1413 roku, nad rzeką Bug, w Horodle (obecnie województwo lubelskie, niedaleko Hrubieszowa), odbył się zjazd, w którym uczestniczyli król Polski Władysław Jagiełło, wielki książę litewski Witold oraz przedstawiciele polskiej szlachty i litewskich bojarów.
Podczas zjazdu podpisano trzy akty:
– akt główny podpisali wspólnie przez Jagiełło i Witold; określał on warunki unii między państwami;
– akt szlachty polskiej był to dokument szlachty polskiej, potwierdzający m.in. adopcje herbowe, czyli nadanie herbów „polskich” litewskim bojarom;
– akt bojarów litewskich był dokumentem podpisanym przez bojarstwo, którzy zgadzali się przyjąć nowe regulacje.
Dzięki unii horodelskiej wszystkie strony potwierdziły niepodległości Litwy jako odrębnego bytu z własnym władcą, lecz pozostającego w unii personalnej z Polską oraz równouprawnienie bojarstwa litewskiego i polskiej szlachty. Wprowadzono ponadto instytucje wojewodów i kasztelanów w strukturach litewskich (w Wilnie i Trokach) – wzorowanych na polskich urzędach, uregulowano sprawy dotyczące elekcji wielkiego księcia litewskiego, a także zapowiedziano wspólne narady (sejmy) polskich i litewskich państw możnych, które miały odbywać się np. w Lublinie.
Na mocy unii przyjęto ponadto szczególną formę adopcji herbowej: 47 bojarów litewskich wyznania katolickiego zostało formalnie adoptowanych do polskich rodów herbowych i otrzymało prawo posługiwania się polskimi herbami. To działanie było symbolicznym zbliżeniem elit obu państw.
Adopcja herbowa oznaczała formalne włączenie tych bojarów do stanu szlacheckiego w rozumieniu polskim, z wszystkimi przywilejami, które z tego wynikały.
Ciekawostką jest, że akt główny unii wystawiony został w dwóch identycznych egzemplarzach. Było to rozwiązanie nietypowe w dokumentach z XV wieku.
W dokumentach unii w Horodle liczba 47 herbów jest podana w tekście, jednak odtworzenie wszystkich rodów adoptowanych bywa problematyczne, gdyż pieczęci i dokumenty sfragistyczne nie zachowały się w całości do czasów współczesnych. Wiadomo jednak, że przy niektórych aktach dochowały się pieczęcie adoptujących (Polaków) i adoptowanych (Litwinów), co podkreśla wzajemny charakter unii.
Czytaj też:
Bitwa o Kraków. Krwawa walka krewnych o schedęCzytaj też:
Tajemniczy symbol końca epoki. Czego nie wiemy o GutenberguCzytaj też:
Początek końca Królestwa Jerozolimskiego. Saladyn pogrążył państwo łacińskie