Biskupin okrzyknięty „polskimi Pompejami” odkryty został w 1933 roku. Było to znalezisko niebywałe, które zrewolucjonizowało wiedzę na temat dziejów starożytnych ziem polskich.
Osada z wody
W roku 1933 poziom wody w jeziorze Biskupin obniżył się z powodu przeprowadzonych prac melioracyjnych. Wówczas znad wody wyłoniły się drewniane pale, co zainteresowało okolicznych mieszkańców. O dziwnych przedmiotach, które znajdowano w jeziorze poinformowano w końcu miejscowego nauczyciela Walentego Szwajcera. Zainteresował się on znaleziskami, o jakich mu opowiadano. Sprawę postanowił przekazać dalej i w ten sposób dowiedział się o niej profesor Józef Kostrzewski z Uniwersytetu Poznańskiego. Pisał on później:
„Jesienią 1933 r. doniósł mi Walenty Szweitzer, kierownik szkoły powszechnej w Biskupinie pod Gąsawą w powiecie żnińskim o odkryciu przez siebie dachów zatopionych domów na półwyspie jeziora biskupińskiego. Przybywszy na miejsce stwierdziłem, że nie są to oczywiście zatopione domy, lecz pale wbite ukośnie w dno jeziora dla umocnienia brzegu, czyli falochron”.
Niedługo później w Biskupinie rozpoczęły się badania archeologiczne. 22 czerwca 1934 roku na miejsce przybyło sześciu naukowców. Początkowo mieli do dyspozycji bardzo ograniczone narzędzia oraz środki, jednak z dużą nadzieją wzięli się do pracy. Wykopaliskami kierowali profesor Józef Kostrzewski i doktor Zdzisław Rajewski. Ekipa dokonała niezwykłych odkryć. W toku prac wykopaliskowych wyłoniono drewniane konstrukcje, które były pozostałościami dużej osady kultury łużyckiej okresu halsztackiego.
Polskie badania przerwała II wojna światowa. W 1939 roku, kiedy Niemcy zajęli terytorium Polski, oni także zainteresowali się Biskupinem. Od 1939 roku specjalny oddział SS-Ausgrabung Urstätt pod dowództwem Hauptsturmführera profesora Hansa Schleifa prowadził własne badania na terenie osady. Ich celem było udowodnienie, że Biskupin ma „germańskie korzenie”. Takiej tezy udowodnić się jednak nie dało, więc Niemcy postanowili Biskupin z powrotem zasypać ziemią.
Po wojnie polscy archeolodzy na nowo przystąpili do pracy. Wykopaliskami dalej kierował doktor Rajewski. Niestety działalność Niemców spowodowała, że część obiektów została bezpowrotnie zniszczona. Badania polskich naukowców trwały do 1974 roku. W tym czasie na terenie Biskupina otwarto muzeum oraz obóz naukowy dla studentów. Po przebadaniu około ¾ terenu, większość została zasypana torfem dla lepszego zachowania na kolejne lata.
Wykopaliska prowadzone na terenie Biskupina pomogły wynieść polską archeologię na najwyższy, światowy poziom. W latach 80. na podstawie metody radiowęglowej oraz badań dendrochronologicznych, określono datę powstania osady. Biskupin wybudowany został w latach 747-722 p.n.e. Liczy zatem ponad 2700 lat.
Osada kultury łużyckiej
Osada Biskupin położona była na wyspie połączonej z lądem mostem o długości 120 metrów (wyspa z czasem stała się półwyspem). Biskupin był otoczona wysokim na 6 metrów wałem o długości 460 metrów. Chronił go także falochron, który zabezpieczał brzegi przed podmywaniem. W osadzie znajdowało się ponad 100 dwuizbowych domów między którymi poprowadzono ulice. W Biskupinie mieszkać mogło nawet tysiąc osób. Osada w Biskupinie wiąże się z kręgiem kulturowym kultury łużyckiej, trwającym od środkowej epoki brązu, czyli od około XIV wieku p.n.e., po wczesną epokę żelaza, czyli do około V wieku p.n.e.
Po przeprowadzeniu badań archeologicznych zrekonstruowano część chat, ulic i wałów oraz charakterystyczną bramę. Po jej obydwu stronach znajdują się oryginalne fragmenty falochronu. W innym miejscu odbudowane zostały tzw. długie domy, czyli chaty z jeszcze starszej osady, która istniała w tym miejscu około 6 tysięcy lat temu (najstarszymi pozostałościami na terenie Biskupina są obozowiska łowców reniferów sprzed 10 tysięcy lat).
Badania z lat 1949-1954 wykazały, że na terenie Biskupina w okresie wczesnopiastowskim istniała wioska o nazwie Starzi Biskupici, którą zamieszkiwała ludność trudniąca się m.in. garncarstwem, kowalstwem i garbarstwem. Informacja o tej osadzie pojawiła się w bulli papieża Innocentego II. Wioska powstała prawdopodobnie w VIII wieku, a jej rozkwit przypadł na X wiek. Została ona zniszczona w wieku XI w czasie najazdu Brzetysława.
Obecnie na terenie Biskupina znajduje się stanowisko archeologiczne, a także placówka edukacyjno-dydaktyczna. Prowadzone są tam także prace z zakresu archeologii doświadczalnej, np. wytwarzanie narzędzi, wypalanie naczyń, lepienie ceramiki. Ponadto w Biskupinie hoduje się koniki polskie i bydło czerwone rasy nizinnej, a także uprawia m.in. pszenicę, proso i soczewicę. Odtwarzanie życia mieszkańców dawnego Biskupina to, obok wartości naukowych, także wyjątkowa atrakcja turystyczna.
16 września 1994 roku gród w Biskupinie uznany został za pomnik historii Polski.
„Nieraz już dawano miano Pompejów ruinom rozmaitych osiedli przywróconych historii dzięki poszukiwaniom archeologicznym. Biskupinowi miano to należy się z dwóch powodów. Po pierwsze obiekt ten dzięki późniejszemu zamuleniu i zatopieniu przechował do naszych dni wszechstronny obraz kultury dnia codziennego plemion kultury łużyckiej. Z podobnym przypadkiem na skutek zalania lawą spotykamy się w Pompei (...). Po drugie, tak jak natrafienie na ślady Herkulanum i Pompei przyczyniło się do rozwoju badań archeologicznych w Italii, tak rozpoczęcie w 1934 roku systematycznych poszukiwań w Biskupinie otworzyło jakby nową epokę w rozwoju polskiej prahistorii”. (Archeologia żywa, Warszawa 1973)
Czytaj też:
Skarb średzki. Najprawdziwszy skarb odnaleziony w Polsce i... skandal w PRLCzytaj też:
Dinozaury na Mazowszu. Unikatowe w skali świata odkrycie polskich geologówCzytaj też:
Heinrich Schliemann i odkrycie Troi. Mało kto wierzył, że Troja naprawdę istnieje