Wyniki badań zostały opublikowane na platformie biorxiv (www.biorxiv.org). Ich autorami są Rémi Barbieri, Julien Fumey, Helja Kabral, Christiana Lyn Scheib, Michel Signoli, Caroline Costedoat i Nicolás Rascovan. Naukowcy podważają długo utrzymywane przekonanie, że główną przyczyną zgonów wśród wycofujących się z Rosji żołnierzy była epidemia tyfusu plamistego.
Co zdziesiątkowało armię Napoleon?
Badacze pozyskali szczątki 13 żołnierzy Wielkiej Armii Napoleona, którzy zostali pochowani we wspólnym grobie w Wilnie. Poprzez badanie ich uzębienia dokonano sekwencjonowania DNA. Wynikiem tego badania było potwierdzenie obecności bakterii Salmonella enterica Paratyphi C – odpowiedzialnej za gorączkę paratyfusową (u czterech żołnierzy) oraz bakterii Borrelia recurrentis, która wywołuje nawracające gorączki; jest to choroba przenoszona przez wszy (u dwóch żołnierzy). Nie znaleziono natomiast spodziewanych bakterii Rickettsia prowazekii (tyfus) ani Bartonella quintana (gorączka okopowa), co daje podstawę, aby sądzić, że wcześniejsze założenia były błędne, gdyż oparte na mniej precyzyjnych badaniach.
Napoleon rozpoczął inwazję na Rosję w czerwcu 1812 roku, dysponując armią liczącą około 600 tysięcy żołnierzy z całej Europy. Początkowe nadzieje na szybkie zwycięstwo rozwiały się, gdyż rosyjscy dowódcy unikali bezpośredniej konfrontacji, cofając się w głąb kraju i niszcząc zapasy. Gdy Napoleon dotarł we wrześniu do Moskwy, miasto było opuszczone; Rosjanie wycofując je jeszcze celowo je podpalili. Wobec braku propozycji pokoju od cara Aleksandra I oraz z powodu zbliżającej się zimy, Napoleon w połowie października wydał rozkaz odwrotu.
Odwrót był katastrofalny. Francuzi nieustannie byli nękani przez wojska rosyjskie. Żołnierze cierpieli z powodu głodu, odmrożeń, coraz bardziej szerzyły się wśród nich choroby. Francuski lekarz wojskowy dr de Kirckhoff odnotowywał powszechne przypadki biegunki i dyzenterii, choć pisał, że objawy te spowodowało spożycie m.in. solonych buraków. Objawy opisywane przez lekarza odpowiadają jednak chorobie pod nazwą gorączka paratyfusowa, która powoduje gorączkę, ból brzucha, biegunkę lub zaparcia oraz duże ogólne osłabienie.
Nawracająca gorączka, przenoszona przez wszy bytujące w brudnych mundurach, również pogarszała sytuację, powodując cykliczne napady wysokiej gorączki, bóle mięśni i wyczerpanie. Choć żadna z tych chorób sama w sobie nie była zazwyczaj śmiertelna, to jej połączenie z niedożywieniem, wychłodzeniem organizmu i ranami bojowymi stanowiło zabójczą mieszankę. Analiza szczątków z Wilna wykazała niewiele dowodów na śmierć w wyniku przemocy; głównymi przyczynami były choroba, zimno i głód.
Badacze zidentyfikowali całe DNA w pobranych próbkach, a nie szukali konkretnych patogenów. Nowoczesne narzędzia pozwoliły potwierdzić starożytne DNA mikroorganizmów na podstawie wzorców uszkodzeń i przyporządkowały patogeny do dobrze znanych europejskich linii genetycznych. Szczep Paratyphi C wykryty u żołnierzy był już wcześniej identyfikowany w starożytnych szczątkach z czasów rzymskich, zaś linia Borrelia recurrentis sięga epoki żelaza.
W masowym grobie w Wilnie spoczywa ponad 3 tysiące szczątków żołnierzy Wielkiej Armii Napoleona, lecz do tej pory przebadano zaledwie 13 osób. Badacze podkreślają, że konieczne są szersze badania, aby dokładnie poznać schorzenia, które zdziesiątkowały Wielką Armię.
Historycy szacują, że z rosyjskiej kampanii Bonapartego powróciło zaledwie 30 tysięcy żołnierzy. Badania ostatecznie jednak udowadniają, że klęska Napoleona była spowodowana nie tyle strategią wojenną Rosjan czy zimą, lecz także, a może przede wszystkim mikroskopijnymi wrogami.
Czytaj też:
Arogancja, buta, geniusz? "Samokoronacja" Napoleona BonaparteCzytaj też:
"Męstwu Żołnierskiemu". Najważniejszy polski order wojenny i jego początkiCzytaj też:
Polski książę, francuski minister, nieślubny syn Napoleona