Polski satrapa Stalina. To on był katem sowieckiej Ukrainy

Ostatnie lata Kosior spędził na walce z „wrogami”. W latach 1934−1936 z jego inicjatywy przesiedlono do Donbasu i Kazachstanu kilkadziesiąt tysięcy rodzin z terenów przygranicznych USRS, w tym tysiące Polaków. Wszedł w skład komisji mającej wyjaśnić spisek Nikołaja Bucharina i Aleksieja Rykowa. Na jej posiedzeniach gwałtownie domagał się rozstrzelania oskarżonych. Na fali pierwszego procesu moskiewskiego (1935−1936) na Ukrainie skazano przeszło 8 tys. osób posądzonych o kontrrewolucję. Również z Kijowa wyszedł pierwszy sygnał do rozpoczęcia masowych represji antypolskich, które towarzyszyły likwidacji Marchlewszczyzny i polskich instytucji.

Wielki terror

Sygnałem do zmian na Ukrainie było postanowienie KC WKP(b) z 13 stycznia 1937 r. „O niedostatkach w pracy partyjnej na Ukrainie”. Jego treść godziła przede wszystkim w osobę drugiego sekretarza KC KP(b)U Postyszewa (do czego oczywiście przyłożył rękę Kosior), jednak również pod adresem pierwszego sekretarza posypały się oskarżenia o „zaśmiecanie organizacji partyjnych”. Gdy Stalin wezwał w marcu do inkwizycji w szeregach partii, delegat Kosior głośno domagał się daniny krwi i narzekał na opieszałość NKWD w tym względzie.

Jak za uderzeniem pierwszej kostki domina w niełaskę popadli kolejno szefowie krajowych, obwodowych i rejonowych komitetów partii. Wreszcie członkowie KC i BP kolejno trafiali do więzień. Stalin odgrywał w tym wszystkim rolę pana życia i śmierci, a jego gorliwi podwładni nakręcali czystki, by za chwilę paść ich ofiarą.

Latem 1937 r., na XIII zjeździe KP(b)U, Kosior kajał się i wskazywał, że problemem republiki są „niemieccy i polscy faszyści, którzy cały czas wyciągają ręce w stronę sowieckiej Ukrainy”. Polskich dywersantów oskarżał m.in. o trucie bydła w ukraińskich kołchozach. Jego podpis widnieje także pod rezolucją w sprawie słynnego rozkazu Nikołaja Jeżowa nr 00485, na podstawie którego rozpoczęto w Związku Sowieckim operację polską. Ten sam rozkaz stał się wkrótce dla Kosiora wyrokiem śmierci.

W niełaskę popadli dawni współpracownicy Kosiora, m.in. dowódca Armii Czerwonej Jona Jakir. Kosior publicznie wyparł się go, grzmiąc z mównicy na sierpniowym plenum KP(b)U: „Wszelkiej kontrrewolucyjnej swołoczy jest jeszcze dużo na Ukrainie”. W tym samym czasie zdemaskował „wroga ludu”, szefa RKL USRS, Panasa Lubczenkę, a po jego samobójstwie z satysfakcją obwieścił, że tragedia ta potwierdziła tylko przypuszczenia partii. Na biurko pierwszego sekretarza trafiały sfabrykowane protokoły przesłuchań i spisy skazanych m.in. w sprawach o polskie szpiegostwo. Ukraińskie NKWD wyrabiało „normy” i wydawało się, że Kosior mógł spać spokojnie. W grudniu 1937 r. razem z szefem ukraińskiego NKWD, Izraiłem Leplewskim, świętował 20-lecie organów WCzK-GPU-NKWD. Pracownikom, którzy wyróżnili się „na froncie walki z wrogiem”, wręczył w nagrodę złote zegarki.

W styczniu 1938 r. Stanisław Kosior został nieoczekiwanie odwołany do Moskwy. Co prawda powodem był awans na stanowisko zastępcy przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych ZSRS, jednak zaczęto szeptać, że Stalin nie był zadowolony z sytuacji na Ukrainie. Miejsce Kosiora zajął Nikita Chruszczow, który dokończył dzieło czystek w aparacie partyjnym.

Szybko okazało się, że awans również nie stanowił dla Kosiora żadnej ochrony. W kwietniu 1938 r. NKWD aresztowało jego brata Kazimierza, komisarza przemysłu leśnego USRS. W błagalnym liście do Stalina Stanisław Kosior odcinał się od brata i zapewniał o swojej niewinności: „Brat nigdy nie był mi bliski. […] Towarzyszu Stalin, wszystko to jest bez wątpienia zmyślone przez Kazimierza Kosiora, od początku do końca […]. Nie mogę sobie wyobrazić, że partia straciła zaufanie do mnie […]. Żyję i będę żył wiarą w prawdę partii i w Waszą, towarzyszu Stalin, umiejętność oceny ludzi, w najbardziej trudnych warunkach”.

Czytaj też:
Dla Lenina zabił własnego ojca. W nagrodę został władcą łagrów

Ocena Stalina była prosta: „aresztować”. 3 maja 1938 r. Kosiora okrzyknięto wrogiem ludu. Podczas śledztwa początkowo nie przyznawał się do winy. Był przesłuchiwany przez „gwiazdę” Łubianki, mjr. Uszakowa, pozbawionego wszelkich skrupułów sadystę. Chwaląc się demaskacją Kosiora, Uszakow mówił: „W całym komisariacie, nie wyłączając kierownictwa, wiedziano, że żaden inny śledczy nie obrabia tak skrupulatnie swoich aresztowanych i nie potrafi jak ja wyciskać z nich faktów”. Drugim śledczym preparującym sprawę Kosiora był zastępca szefa Oddziału Śledczego NKWD, Boris Rodos, również znany z pomysłowości w zadawaniu tortur. Byłego przywódcę partyjnego złamano w wyjątkowo obrzydliwy sposób. Na oczach Kosiora funkcjonariusze zgwałcili jego 16-letnią córkę, Tamarę. Dziewczyna zaraz po wyjściu z aresztu rzuciła się pod pociąg.

Kosior przyznał się do wszystkiego: kierowania zmyśloną Komendą Główną POW, współpracy z polskim i niemieckim wywiadem, wywołania „sztucznego głodu na Ukrainie” w 1933 r. na polecenie polskich władz (!), spiskowania z trockistami, syjonistami, eserami, mieńszewikami… Kluczową rolę w formułowaniu oskarżeń pod adresem Kosiora odegrało jego polskie pochodzenie. Paradoks, bo przecież dla „dobrego komunisty”, za jakiego się uważał, nie miało ono nigdy znaczenia.

Stanisław Kosior został rozstrzelany 26 lutego 1939 r. Ofiarami represji padli także członkowie jego rodziny. Rozstrzelano jego żonę, Jelizawietę, i trzech braci – wszyscy byli działaczami partyjnymi. Czwarty, Józef, zmarł na krótko przed rozpoczęciem czystek. Stalin nakazał zlikwidować jego grób, a szczątki spalić. Rok 1938 r. przeżył jedynie syn Kosiora, Władimir. W 1942 r. jako żołnierz Armii Czerwonej zginął pod Leningradem. W następstwie sprawy Kosiora aresztowano na Ukrainie kolejne kilkanaście tysięcy osób.

W 1956 r. Nikita Chruszczow w słynnym referacie wygłoszonym na XX zjeździe KPZR poświęcił sporo miejsca Kosiorowi. Z właściwą sobie hipokryzją twierdził, że nie znał okoliczności aresztowania swojego poprzednika ani nie rozumiał, dlaczego na śmierć skazano wówczas tak wielu dobrych towarzyszy. Kilkadziesiąt lat później z archiwów rosyjskich wypłynął stenogram wystąpienia Chruszczowa podczas konferencji partyjnej ukraińskich wojsk pogranicznych NKWD z lipca 1938 r. Dziękując funkcjonariuszom za ciężką pracę, podkreślił: „Waszą wielką zasługą jest zdemaskowanie bandyty Kosiora. Ten piłsudczyk zajmował kluczowe miejsce na Ukrainie i wykonywał od początku do końca wszystkie rozkazy Piłsudskiego i jego polskiej bandy”. W marcu 1956 r., na osobisty wniosek Chruszczowa, Kosior został pośmiertnie zrehabilitowany.