W połowie sierpnia 1914 roku, znacznie wcześniej niż przewidywano, Rosja wysłała dwie armie do Prus Wschodnich, podczas gdy Niemcy, zgodnie ze swoją strategią wojenną, skoncentrowały większość swoich sił na zachodzie, przeciwko Francji. Rosyjska 1 Armia pod dowództwem generała Paula von Rennenkampfa posuwała się w kierunku północno-wschodniego krańca Prus Wschodnich, podczas gdy 2 Armia Aleksandra Samsonowa szła na południowy-zachód, planując dołączyć do ludzi Rennenkampfa, okrążając liczniejszą niemiecką 8 Armię.
20 sierpnia doszło do bitwy pod Gąbinem (niem. Gumbinnen), w której Niemcy ponieśli druzgocącą porażkę. Dowódca niemieckiej 8 Armi, generał Maximilian von Prittwitz und Gaffron zdecydował wówczas o wycofaniu wojsk za Wisłę, lecz ta decyzja spotkała się z dużym niezadowoleniem w Berlinie. Gaffron został usunięty ze stanowiska wraz z szefem swojego sztabu, generałem Georgiem von Waldersee. Szef Sztabu Generalnego, Helmuth von Moltke powołał nowych dowódców: szefem sztabu został generał Erich Ludendorff, a dowódcą 8 Armii, generał Paul von Hindenburg. Jednocześnie, po zwycięstwie pod Gąbinem, armia rosyjska zatrzymała się, aby przegrupować siły.
Hindenburg i Ludendorff byli zasłużonymi dowódcami. Drugi z nich dowodził właśnie zwycięskim oblężeniem belgijskiej twierdzy Liege, kiedy dotarła do niego wiadomość, że ma przybyć na front do Prus Wschodnich. Kiedy obaj generałowie dotarli na miejsce i zapoznali się z sytuacją, rozpoczęli przygotowywanie planów odzyskania inicjatywy przez siły niemieckie. Planowano przeprowadzić agresywną ofensywę, która odepchnie wojska rosyjskie.
Armie rosyjskie oddzielone były od siebie jeziorami mazurskimi, co bardzo utrudniało komunikację między nimi. Te chaos okazał się ostatecznie dla nich śmiertelny. Jednak niemieckie dowództwo nie wiedziało o tym problemach. Ludendorff, mając w pamięci porażkę Niemiec pod Gąbinem, czuł sporą presję – nie chciał uderzyć na Rosjan, nie mając pewności, że bitwa okaże się wygrana.
Atak na pozycje rosyjskie opóźnił się o jeden dzień. 26 sierpnia, po przechwyceniu niekodowanych wiadomości radiowych od generała Samsonowa i Rennenkampfa, Niemcy zdołali zaskoczyć armię Samsonowa w pobliżu wsi Tannenberg (dziś Stębark w województwie warmińsko-mazurskim) na południowy zachód od wielkich jezior mazurskich.
Po trzech dniach ciągłych starć i ataków ze strony niemieckiej artylerii, oddziały Samsonowa zaczęły się wycofywać. Wtedy Niemcy zdołali odciąć im drogę ucieczki. Rozpoczęła się prawdziwa rzeź. 30 sierpnia walki wciąż trwały – było to jednak bardziej dobijanie rosyjskiej armii przez Niemców. Samsonow rozumiał koszmar sytuacji, w jakiej się znalazł. W trakcie odwrotu porzucili go jego oficerowie ze sztabu. Kiedy został sam, popełnił samobójstwo.
W bitwie pod Tannenbergiem zginęło około 10 tysięcy Niemców i 30 tysięcy Rosjan. Ponad 90 tysięcy poddanych cara Mikołaja II dostało się do niewoli niemieckiej. Z armii Samsonowa, liczącej 150 tysięcy ludzi, z pola bitwy pod Tannenbergiem, uciekło zaledwie 10 tysięcy żołnierzy rosyjskich.
Bitwa pod Tannenbergiem była największym zwycięstwem Niemców w czasie I wojny światowej na froncie wschodnim. Tannenberg miał dla Niemców również symboliczne znaczenie – przegrana przez Krzyżaków bitwa pod Grunwaldem z roku 1410, nazywana jest w historiografii niemieckiej właśnie bitwą pod Tannenbergiem. Tryumf nad Rosją niemal w tym samym miejscu jest w Niemczech znany jako „druga bitwa pod Tannenbergiem” i uważany za pośrednią zemstę (choć nie bezpośrednio na Polakach) za tamtą porażkę.
Czytaj też:
Sensacyjny trop w sprawie zamachu w Sarajewie. Czy za zabójstwem stała Ochrana?