Justynian Wielki urodził się w 483 roku w Tauresium w rzymskiej prowincji Dardania (niedaleko dzisiejszego Skopje w Macedonii Północnej) jako Petrus Sabbatius. Przyszły cesarz urodził się w rodzinie rolników. Jako młody człowiek wyjechał do Konstantynopola, stolicy Cesarstwa Wschodniorzymskiego (Bizantyńskiego), gdzie jego wuj Justyn pełnił funkcję wysokiego dowódcy wojskowego. To właśnie na jego cześć młody Petrus przyjął imię Justynian.
Justynian początkowo w ogóle nie znał greki, którą posługiwano się w Bizancjum. W domu rodzinnym mówiono bowiem po łacinie. Justynian był być może ostatnim bizantyńskim cesarzem, który znał łacinę. Po grecku mówił niedoskonale nawet po latach, co dla jego przeciwników było czasem powodem do kpin.
Cesarstwo Bizantyńskie było monarchią, gdzie kultura polityczna ukształtowała się w sposób różny od tego, co znamy z zachodniej Europy. Bez większej przesady można powiedzieć, że cesarzem bizantyńskim mógł zostać każdy, kto wykazał się dostatecznymi cnotami i bohaterstwem. Szczególnie duże szanse na zostanie monarchą mieli wojskowi, których do godności cesarskiej wynosili poprzez aklamację żołnierze. Późniejsza koronacja w Konstantynopolu stawała się niejednokrotnie jedynie formalnością. Wybór taki nie był niczym dziwnym i niespotykanym w dziejach Bizancjum. Osoba, która została w ten sposób ogłoszona cesarzem mogła jednocześnie zapoczątkować własną dynastię lub postarać się o ogłoszenie cesarzem własnego dziedzica. Tysiąc lat historii Cesarstwa Bizantyńskiego dostarcza bardzo wielu przykładów, w jak niezwykły sposób następowało w Bizancjum przejmowanie władzy.
Modelowym przykładem takiego przejmowania władzy był Justyn. Wuj Justyniana był z pochodzenia trackim chłopem. Jego życie można śmiało określić współczesnym powiedzeniem „od zera do milionera”. Justyn zaczynał jako szeregowiec w bizantyńskiej armii przechodząc wszystkie szczeble wojskowej kariery. W roku 518 Justyn został ogłoszony cesarzem i wtedy zaczął gromadzić wokół siebie zaufanych ludzi. Nie miał potomstwa, sprowadził więc do Konstantynopola swego bratanka, przyszłego Justyniana, którego usynowił, chcąc uczynić swoim następcą.
Justynian miał duży wpływ na rządy w państwie w czasie panowania Justyna. W 525 roku Justynian został ogłoszony cezarem, a 4 kwietnia 527 roku został cesarzem w randze augustusa.
Justyn zmienił dla swojego bratanka prawo, które pozwoliło mu poślubić kobietę niskiego pochodzenia. Żoną Justyniana została Teodora, była aktorka (co w owym czasach równało się profesji prostytutki).
1 sierpnia 527 roku Justynian (po śmierci Justyna) został jedynowładcą i cesarzem Bizancjum. Wraz z nim koronowano na cesarzową Teodorę.
Kiedy Justynian wstępował na tron, trwała wojna pomiędzy Bizancjum i Persją. W jej trakcie szczególnie wsławił się Belizariusz, najsłynniejszy dowódca i jednocześnie przyjaciel cesarza. Wojna z Persją trwała, z pewnymi przerwami, aż do 561 roku. Wtedy Justynian zdołał wynegocjować rozejm, który miał trwać 50 lat. Bizancjum zgodziło się płacić roczną daninę w wysokości 30 tysięcy solidów (złotych monet), a Persowie zrzekli się wszelkich roszczeń do małego chrześcijańskiego królestwa Lazica, ważnego bastionu przeciwko najeźdźcom z północy. Justynian zachował w ten sposób swoje wschodnie prowincje praktycznie nietknięte.
Podboje Justyniana, którym przewodził Belizariusz, dołączyły do Cesarstwa Bizantyńskiego kolejne terytoria. W 534 roku Bizancjum opanowało Afrykę Północną i włączyło do swojego imperium jako kolejną prowincję. Kilka lat później Bizancjum przywróciło swoją administrację na Sycylii oraz w części Włoch, gdzie od czasu upadku Cesarstwa Rzymskiego w 476 roku, rządzili Ostrogoci.
Justynian Wielki znany jest również jako kodyfikator prawa i reformator. Justynian doprowadził do podziału prawa na cywilne i karne oraz pomagał przygotować kodeks prawny, zwany Kodeksem Justyniana (Corpus iuris civilis).
W 532 roku w Konstantynopolu wybuchł bunt poddanych, znany jako „bunt Nika”. Wywołały go stronnictwa kibiców „zielonych” i „niebieskich” (nad Bosforem ogromne emocje wywoływały wyścigi rydwanów, które odbywały się w hipodromie), które miały w mieście od lat bardzo duże wpływy. Za namową Teodory, Justynian, który początkowo chciał dogadać się z buntownikami pokojowo, skierował wobec nich wojsko i zdławił bunt. Prawdopodobnie tylko tak brutalne rozprawienie się z buntem Nika uchroniło Justyniana od utraty tronu.
Cesarz Justynian Wielki znany jest również z rozbudowy i unowocześnienia Konstantynopola. Był inicjatorem powstania wielu nowych budynków, w tym tak słynnych jak Hagia Sophia, która już wtedy uchodziła za arcydzieło architektury.
Justynian Wielki zmarł 13 listopada 565 roku w Konstantynopolu. Następcą cesarza został jego siostrzeniec, Justyn II.
Justynian uchodzi za jednego z największych cesarzy bizantyńskich. Próbował przywrócić swemu imperium wielkość Cesarstwa Rzymskiego z czasów największej świetności (Bizantyńczycy czuli się kontynuatorami tradycji Rzymu, a sami nazywali się Rzymianami – Romaioi). Za jego panowania rozwijała się sztuka, filozofia, literatura i poezja. Cesarstwo Bizantyńskie stało się potęgą, która trwała aż do pierwszej połowy XIII wieku. Ostateczny upadek Konstantynopola nastąpił dopiero w 1453 roku, tysiąc lat po upadku Rzymu.
Czytaj też:
Od polityki do schizmy. Konflikt, którego skutki odczuwamy do dziśCzytaj też:
Drugi sobór nicejski. Ikonoklazm i ostatni wspólny sobór KościołaCzytaj też:
Słoń na ulicach Akwizgranu. Karol Wielki i Harun ar-Raszid