Sokrates urodził się w 470 roku p.n.e. Jego ojciec Sofroniskos był kamieniarzem, a matka Fainarete akuszerką, co czyniło ich ludźmi dość zamożnymi. Sokrates wychowywał się w Atenach, gdzie spędził niemal całe swoje życie. Otrzymał solidne wykształcenie. Nauczył się nie tylko pisać i czytać, ale też pobierał nauki w zakresie np. poezji i muzyki.
W czasie wojny peloponeskiej (431–404 p.n.e.) walczył w kilku bitwach i prawdopodobnie był to jedyny okres w jego życiu, kiedy pozostawał poza Atenami. Sokrates miał prawdopodobnie dwie żony, z których słynna stała się Ksantypa – rzekomo z powodu swego bardzo trudnego charakteru. Nie wiadomo o niej jednak wiele, a informacje są niepewne. Para miała troje dzieci.
Sokrates cieszył się w Atenach dużą popularnością, był znany wśród ateńskiej młodzieży, głównie przez swe wędrówki po mieście, zaczepianie przechodniów i wdawanie się w z nimi w dyskusje.
Filozof budził zainteresowanie także z powodu swego wyglądu – nie przejmował się swoim strojem i nie nosił butów. Sokratesa interesowała młodość i uwielbiał przebywał wśród młodych ludzi, ale w przeciwieństwie do większości dojrzałych Greków, nie interesowała go w ogóle homoseksualna relacja z innymi mężczyznami. Choć związki intymne pomiędzy mistrzami i uczniami były w starożytnej Grecji czymś powszechnym, Sokrates zamiast tego, wolał „wychowywać ich dusze”.
Proces i śmierć Sokratesa
Przełom V i IV p.n.e. był to dla Aten trudny okres. Niedawno miasto poniosło srogą klęskę w czasie wojny peloponeskiej ze Spartą. Niegdysiejsze największe polis było już tylko cieniem własnej potęgi. W tym czasie w samym mieście szukano wrogów oraz przyczyn własnej klęski. Sokrates został oskarżony w roku 399 p.n.e. – czy miało to związek z klimatem klęski i bezsilności panującym w Atenach?
Sam Sokrates nigdy nie ukrywał swego krytycznego podejścia do demokracji. Jednak w przeciwieństwie do Platona, który był przeciwnikiem demokracji w ogóle, Sokrates wytykał błędy ustroju w nadziei na jego uzdrowienie. Platon pisał, iż Sokrates zwykł o Atenach mówić, że „jak bąk z ręki boga puszczony siadał miastu na kark; ono niby koń wielki i rasowy, ale taki duży, że gnuśnieje i potrzebuje jakiegoś żądła, żeby go budziło”. Sokrates wyznaczył dla siebie rolę tegoż „pobudziciela”, człowieka, który wytknie błędy i poprowadzi ku dobrej drodze. Jednocześnie nie miało to nic wspólnego z aspiracjami politycznymi. Filozof miał być raczej kimś w rodzaju drogowskazu, a nie kolejnym politykiem. Niemniej dla jego przeciwników takie poglądy były jednoznaczne z wrogością wobec miasta i zasad, które weń panują.
Sokrates został oskarżony o bezbożność, brak czci dla religii państwowej oraz o psucie młodzieży. Jego rozprawa trwała jeden dzień. Oskarżenia pod adresem Sokratesa wszczął poeta Meletus. Inni oskarżyciele to Anytus i Lycon.
Sam przebieg procesu znany jest dzięki przekazom Platona (ucznia Sokratesa) oraz Arystofanesa.
Sokratesowi zarzucono, iż odrzuca antropomorfizm greckich bóstw, którzy, według niego – skoro byli bogami – nie mogli posiadać negatywnych cech, podobnych ludziom. Ponadto miał wierzyć w daimonion – wewnętrzny głos, który odradzał czynienie złych rzeczy.
Sokrates bronił się przed oskarżeniem o ateizm, twierdząc, że sam oskarżyciel wykazuje się brakiem logiki zarzucając mu bezbożność i czczenie fałszywych bogów jednocześnie. Stwierdził też, że sam jest dla Aten „darem bożym”, a jego działalność przyniosła polis wiele korzyści, tak więc, jeżeli zostanie skazany, to największym przegranym będą właśnie Ateny. Na koniec dodał, że chociaż żaden człowiek nie może osiągnąć mądrości, poszukiwanie jej jest najlepszą rzeczą, jaką można w życiu uczynić, co sprawia też, że pieniądze i prestiż przestają być cenne.
Sokrates został uznany za winnego. Choć początkowo otrzymał możliwość zaproponowania dla siebie kary, jego „oferta” została uznana za śmieszną i nieadekwatną. Sokrates zażądał bowiem opłacania przez Ateny jego mieszkania oraz posiłków. Nie mógł jednak – w jego mniemaniu – zaproponować niczego innego, gdyż wiedział, że jest niewinny.
Sokrates został uznany winnym przez sąd ludowy (dikasterion). O winie decydowało kilkuset ateńskich obywateli w demokratycznym głosowaniu. Sokrates został skazany na karę śmierci poprzez wypicie cykuty.
Sokrates miał umrzeć nazajutrz, po zakończeniu procesu. Ostatnią swoją noc spędził w więzieniu, gdzie odwiedzili go jeszcze przyjaciele i uczniowie proponując ucieczkę. Sokrates odmówił. Ostatnia rozmowa pomiędzy nim z jego przyjacielem Kritonem zawiera się w dialogu Platona pt. „Kriton”, gdzie Sokrates dokładnie wyjaśnia, dlaczego nie może uciec i musi ponieść śmierć.
Sokrates nie pozostawił po sobie żadnych pism. Jego poglądy znane są dzięki jego uczniom, głównie dzięki dziełom Platona.
Czytaj też:
Heinrich Schliemann i odkrycie Troi. Mało kto wierzył, że Troja naprawdę istniejeCzytaj też:
Fragment Partenonu wrócił do Aten. Kiedy Anglicy oddadzą "swoje" fragmenty?