Protoplastą Polskiego Stronnictwa Ludowego jest Stronnictwo Ludowe, partia założona w 1895 roku w Rzeszowie i określana czasem jako Galicyjska Partia Chłopska.
Zawiłe dzieje PSL
Stronnictwo Ludowe w roku 1903 zmieniło nazwę na Polskie Stronnictwo Ludowe. Wśród działaczy-założycieli byli m.in. Jakub Bojko, Jan Stapiński, Bolesław Wysłouch. Pierwsi posłowie należący do ruchu ludowego zasiedli w parlamencie austriackim w roku 1897. Od 1903 roku działacze PSL opowiadać zaczęli się za niepodległością Polski.
W 1912 roku część działaczy, na czele z Wysłouchem, odeszła z PSL zakładając Polskie Stronnictwo Ludowe – Zjednoczenie Niezawisłych Ludowców. Partia ta działała dwa lata. Po rozwiązaniu weszła w skład PSL „Piast”. W 1913 roku bowiem samo PSL przestało istnieć. W organizacji dokonał się podział na PSL „Piast” i PSL „Lewicę”.
Na czele PSL „Piast” stał najbardziej znany z ludowców, uważany za jednego z ojców polskiej niepodległości, Wincenty Witos. Był on wieloletnim prezesem „Piasta”, a po odzyskaniu niepodległości przez Polskę trzykrotnym premierem RP.
W roku 1915 powstała kolejna partia ludowców: Polskie Stronnictwo Ludowe w Królestwie Polskim. Powstała ona z połączenia Narodowego Związku Chłopskiego, Związku Chłopskiego oraz ugrupowania „Zaranie”. W 1918 roku przyjęła nazwę ona PSL „Wyzwolenie”. Kilka lat później dołączyli do „Wyzwolenia” działacze z PSL „Lewicy”, która przestała istnieć.
Podczas I wojny światowej działacze PSL „Piast” weszli do Naczelnego Komitetu Narodowego oraz poparli werbunek do Legionów.
W wyborach do Sejmu w 1922 roku PSL „Piast” uzyskało 70 mandatów poselskich i 17 senatorskich. Była to najsilniejsza partia chłopska. W Sejmie zajmowała pozycję centrową. PSL „Piast” wielokrotnie uczestniczył w koalicjach rządowych. W 1923 i 1926 roku wspólnie ze Związkiem Ludowo-Narodowym i Chadecją utworzył rząd tzw. Chjeno-Piasta. Wincenty Witos był trzykrotnie premierem (1920-1921, 1923 i 1926).
W 1926 roku, po zamachu majowym, PSL „Piast” pozostał w opozycji do sanacji. Od 1929 roku wchodził w skład Centrolewu. W 1930 roku niektórzy jego działacze zostali aresztowani i uwięzieni w twierdzy brzeskiej, a następnie skazani w procesie brzeskim.
W 1931 roku PSL „Piast”, integrując większość środowisk ludowców, połączyło się z PSL „Wyzwoleniem” i Stronnictwem Chłopskim tworząc Stronnictwo Ludowe.
Po 1939 roku
W czasie II wojny światowej działacze PSL współtworzyli rząd na uchodźstwie. W kraju organizowali m.in. Bataliony Chłopskie współpracujące z Armią Krajową.
Pod koniec wojny premierem został Stanisław Mikołajczyk. Doprowadził on do zwolnienia z funkcji Naczelnego Wodza Kazimierza Sosnkowskiego, który sprzeciwiał się jakimkolwiek ustępstwom wobec Sowietów.
Mikołajczyk w roku 1944 rozmawiał z Sowietami, którzy proponowali mu oficjalne odrzucenie konstytucji kwietniowej z 1935 roku, a także możliwości powołania wspólnego rządu z PKWN i utworzenia wspólnych sił zbrojnych z gen. Berlingiem.
Ostatecznie, w listopadzie 1944 roku, Mikołajczyk złożył dymisję z funkcji premiera. Decyzję tę podjął po tym, kiedy Sowieci wystosowali wobec Polski ultimatum dotyczące przyjęcia m.in. granicy polsko-sowieckiej na linii Curzona.
Po konferencji w Jałcie, wiedziony nadzieją, że z komunistami uda się jeszcze porozumieć, Stanisław Mikołajczyk dołączył do utworzonego w Polsce przez Sowietów Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej (TRJN) jako wicepremier i minister rolnictwa. 22 sierpnia 1945 roku Mikołajczyk założył Polskie Stronnictwo Ludowe, które przekształciło się z działającego w czasie II wojny światowej PSL „Roch”.
W tym samym czasie działało Stronnictwo Ludowe – partia utworzona w 1944 roku przez komunistów i współpracująca z Polską Partią Robotniczą. SL przekształciło się z działającego wcześniej SL „Wola Ludu”.
Działacze związani z PSL Mikołajczyka mieli ambitne plany. Liczyli, że uda się im zachować niezależność i postawili sobie za cel „aby prace, jakie miały być podjęte w ramach legalnej organizacji, przybrały od razu charakter masowy i nie mogły być sparaliżowane przez komunistów”. Pod koniec czerwca 1945 roku partia ta liczyła ponad 200 tysięcy członków.
W drugiej połowie 1947 roku Mikołajczyk został ostrzeżony, że komuniści planują postawić go przed sądem i skazać na śmierć (był to okres wielu procesów pokazowych, kiedy wydano liczne wyroki śmierci na polskich działaczy społecznych i niepodległościowych). 17 października 1947 roku Mikołajczyk zgłosił się do Ambasady Stanów Zjednoczonych w Warszawie z prośbą o pomoc w wydostaniu się z Polski. Trzy dni później był już na statku zmierzającym w stronę USA. Bardzo szybko, bo już 21 listopada 1947 roku Mikołajczyk został pozbawiony obywatelstwa polskiego. Przywrócono mu je pośmiertnie dopiero 15 marca 1989 roku.
W ten sposób komuniści pozbyli się najbardziej niewygodnego spośród ludowych działaczy znajdujących się jeszcze w Polsce. W kolejnych miesiącach represje wobec opozycji rosły (80 tysięcy osób zostało aresztowanych, a około 200 osób komuniści zamordowali). Istnienie niezależnej partii PSL nie wchodziło w ogóle w rachubę.
Pod koniec listopada 1949 roku PSL przestał istnieć. Komuniści doprowadzili bowiem do połączenia SL i PSL tworząc satelickie Zjednoczone Stronnictwo Ludowe zależne od PZPR.
ZSL istniało przez cały okres PRL, będąc de facto przybudówką do „jedynej słusznej” partii, jaką była Polska Zjednoczona Partia Robotnicza.
W 1989 roku przedostatni prezes Roman Malinowski porozumiał się z Lechem Wałęsą w sprawie utworzenia rządu Tadeusza Mazowieckiego. Ten układ pozwolił zdobyć większość głosów w Sejmie i wyprzedzić PZPR. W tym samym roku ZSL zmieniło nazwę na PSL „Odrodzenie”.
5 maja 1990 roku na „Kongresie Jedności PSL” utworzono Polskie Stronnictwo Ludowe istniejące do dzisiaj. „Aktualny” PSL powstał z połączenia byłego komunistycznego ZSL (przekształconego na okres jednego roku w PSL „Odrodzenie”) oraz tzw. „wilanowskiego” PSL (istniejącego także w latach 1989-1990). Pierwszym prezesem PSL został Roman Bartoszcze, brat zamordowanego przez komunistów Piotra Bartoszcze.
29 czerwca 1991 roku Bartoszcze został odsunięty od władzy, a nowym prezesem PSL został, wywodzący się z mającego komunistyczne korzenie Związku Młodzieży Wiejskiej, Waldemar Pawlak. Rok później Pawlak pomógł obalić rząd Jana Olszewskiego i sam został premierem.
Czytaj też:
Pałac Kultury i Nauki. Ruska pięść czy jęki zachwytu? Jak powstał PKiN i czy był to plagiat?Czytaj też:
Front Morges. Antysanacyjny układ na wysokim szczebluCzytaj też:
Radio Wolna Europa. 70 lat temu zaczęła nadawać Rozgłośnia Polska