Rzeczpospolita Trojga Narodów powstała w trakcie trwania wojny polsko-rosyjskiej. Była to odpowiedź na żądania i potrzeby Kozaków, z którymi relacje były wcześniej często bardzo burzliwe.
Trzy Narody
Dla Rzeczpospolitej zjednanie Kozaczyzny (a zarazem Rusi) zaczęło mieć tym większe znaczenie po podpisaniu przez Bohdana Chmielnickiego ugody perejasławskiej z Rosją. Na jej mocy Ukraina oddawała się w ręce Moskwy.
Odpowiedzią na ugodę perejasławską była unia w Hadziaczu, która uznawała istnienie – obok Korony Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego – także trzeciego podmiotu: Wielkiego Księstwa Ruskiego.
Wszystka Rzeczpospolita Narodu Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego i Ruskiego i prowincji do nich należących restituantur in integrum (łac. przywrócona w całości), tak jako było przed wojną, to jest, aby te narody w granicach swoich i swobodach zostawały nienaruszone, jako były przed wojną, i wedle praw opisanych w radach, sądach i wolnej elekcji panów swoich, królów polskich i wielkich książąt litewskich i ruskich.
A jeśli pod ciężarem wojny z postronnymi pany na ujmę granic, albo wolności tych narodów stanęło co, to ma to być nieważnym i pustym, a przy swobodach swoich narody wyżej pomienione stawać mają bona fide (w dobrej wierze) jako jedno ciało jednej i nierozdzielnej Rzeczypospolitej (...) Spólna rada i spólne siły być mają tych narodów przeciw każdemu nieprzyjacielowi. Starać się mają te trzy narody wspólne wszelkimi sposobami, aby wolna była nawigacja na Czarne Morze Rzeczypospolitej.
– treść unii w Hadziaczu.
Niestety unia trzech podmiotów pozostała unią tylko na papierze. Kozaczyzna była podzielona, trudno było skłonić część Kozaków, do dołączenia do unii z Koroną i Litwą.
Z czasem utrwalił się więc podział na Ukrainę Prawobrzeżną i Lewobrzeżną. Prawobrzeżna pozostała przy Rzeczpospolitej, a Lewobrzeżna zbliżyła się do Rosji.
Jeden herb
Idea Rzeczpospolitej Trojga Narodów nie upadła jednak zupełnie. Przypomniano o niej sobie w połowie wieku XIX.
10 października 1861 roku, w czasie Manifestacji Jedności Rzeczypospolitej Obojga Narodów w Horodle odnowione zostały postanowienia unii w Horodle z 1413 roku pomiędzy Koroną i Litwą. W trakcie uroczystości, na którą przybyła szlachta polska, litewska i ruska (ukraińska) – łącznie aż 10 tysięcy osób – uzgodniono odrodzenie dawnej unii oraz przyjęto ugodę polityczną. W spisanej wówczas protestacji pisano:
Protestacya! Spisana na granicy Horodła nad Bugiem w województwie lubelskiem, w ziemi chełmiskiej, dnia 10 października 1861 roku.
Ziemie składające Polskę, Ruś i Litwę w czasie zjazdu horodelskiego w 1413 roku, który nierozerwalnymi węzłami w jedną całość zespolił, a mianowicie:
Księstwa, województwa: poznańskie, kaliskie, sieradzkie, ziemia dobrzyńska; województwa: chełmińskie, malborskie, pomorskie, pruskie, krakowskie, ziemia oświęcimska i zatorska; województwa: sandomierskie i kujawskie, ruskie, księstwo siewierskie; ziemia żydaczowska, przemyska, halicka, chełmska; województwa: wołyńskie, lubelskie, bełzkie, podlaskie, bracławskie, czernihowskie, wileńskie, trockie, księstwo smoleńskie, nowogrodzkie, połockie, witebskie; województwa: brzesko-litewskie, mścisławskie, mińskie, inflanckie i księstwo kurlandzkie
będąc dziś wezwane przez swych delegatów, zebrały się w osobach reprezentantów wszystkich duchownych korporacyi, różnych uczonych towarzystw, uniwersytetów i innych wyższych naukowych zakładów, redakcyi polskich i ruskich dzienników, wszelkich istniejących cechów i zorganizowanych stowarzyszeń, wraz z kilku tysiącami ludu wszystkich wyznań i w uroczystej procesyi pod znakiem Chrystusa Zbawiciela i innemi odpowiedniemi religijnemi godłami, wyruszyli w kierunku do Horodła, by w 448-mą rocznicę połączenia się swego, złożyć Bogu wszechmogącemu dziękczynne modły, że nas wszystkich w niezmiernej miłości i braterstwie zachować raczył, pomimo zgubnych wpływów nieprzyjaznych nam państw rozbiorowych, i aby do stóp Jego ołtarzy błagać o powszechne odrodzenie się nasze. (...)
Idea Rzeczpospolitej Trojga Narodów trwała dalej. Wrócono do niej znowu podczas powstania styczniowego. 10 maja 1863 roku Tymczasowy Rząd Narodowy przekształcił się w Rząd Narodowy. Wprowadzono wówczas nową pieczęć okrągłą z tarczą herbową z wizerunkiem Orła, Pogoni i Archanioła Michała, które były symbolami Korony, Litwy i Rusi. Tarcza herbowa zwieńczona była jagiellońską koroną oraz napisem „Rząd Narodowy. Równość Wolność Niepodległość”.
Czytaj też:
List Kozaków zaporoskich. Pijarowy majstersztyk Ukraińców. Jak uderzają w Putina?Czytaj też:
Chortyca. Serce Ukrainy, symbol Siczy ZaporoskiejCzytaj też:
QUIZ: Kozacy zaporoscy: fakty i legendy. Sprawdź, co o nich wiesz