Kazimierz Jagiellończyk urodził się 30 listopada 1427 roku. Był najmłodszym synem króla Władysława Jagiełły i jego czwartej żony Zofii Holszańskiej. Najstarszym synem królewskiej pary był Władysław, drugim z kolei zaś Kazimierz, który urodził się i zmarł w 1426 roku. Po nim to Jagiellończyk, urodzony jako trzeci, odziedziczył imię.
Na drodze do tronu
Kazimierz nie potrafił podobno czytać ani pisać, lecz znał język polski i ruski. Nikt z początku nie mógł przypuścić, że to on obejmie w przyszłości tron, więc do jego edukacji nie przywiązywano tak dużej uwagi. Kazimierz poddawany był za to ćwiczeniom fizycznym, które miały polepszyć jego sprawność. Ulubionym zajęciem królewicza były polowania.
W 1434 roku zmarł Władysław Jagiełło. Jego następcą został najstarszy syn Władysław, który wstąpił na tron mając zaledwie 10 lat. W czasie małoletności Władysława władzę w Królestwie Polskim sprawował de facto biskup krakowski Zbigniew Oleśnicki.
W 1437 roku, po śmierci króla Węgier Zygmunta Luksemburskiego, rozpoczęła się wojna o sukcesję węgierską. Jednym z kandydatów do tronu Węgier był polski monarcha Władysław III. Ostatecznie wygrał on konfrontację. Został koronowany 17 lipca 1440 roku. Węgrzy wybrali polskiego monarchę na swego króla licząc na to, że Polska pomoże im w walkach z Imperium Osmańskim, które od lat bezpośrednio zagrażało ich terytorium.
W tym samym roku w wyniku zamachu zginął wielki książę litewski Zygmunt Kiejstutowicz. Na Litwie rozgorzała walka o książęcy tron. Pretendentami byli Michał Bolesław Zygmuntowicz zwany Michajłuszką oraz Świdrygiełło Olgierdowicz, najmłodszy brat Władysława Jagiełły. Objęcie przez nich tronu na Litwie oznaczałoby, że w praktyce unia z Polską, zawarta w 1385 roku w Krewie, zostałaby zerwana. Na Litwie wytworzył się wówczas obóz zwolenników pozostania w unii z Koroną. To oni wysunęli propozycję osadzenia na tronie w Wilnie Kazimierza Jagiellończyka.
Wielki książę
29 czerwca 1440 roku, mając lat 13, w katedrze wileńskiej Kazimierz został ogłoszony wielkim księciem litewskim. Choć bojarzy litewscy, jak Gasztołdzi czy Radziwiłłowie próbowali sterować młodym księciem, on szybko uwolnił się spod ich wpływów zdobywając silną pozycję w państwie.
Kazimierz Jagiellończyk był władcą niezwykle sprawnym. Okazał się dobrym administratorem i umiejętnym rozjemcą. Dbał o interesy Litwy, co podobało się litewskim możnym.
Podlasie – będące przedmiotem sporu terytorialnego z Polską – zostało ostatecznie przez Kazimierza odkupione, co być może uchroniło oba państwa przed wybuchem wojny. Na innych odcinkach Kazimierz Jagiellończyk rozszerzał granice i wpływy Litwy. Wielkie Księstwo Litewskie sięgało za jego panowania od Morza Bałtyckiego po Morze Czarne.
1444 roku król Polski Władysław III zginął w czasie bitwy pod Warną. W kwietniu 1445 roku królem Polski wybrano Kazimierza Jagiellończyka.
Kazimierz chciał zostać polskim monarchą, lecz jednocześnie zależało mu na utrzymaniu tronu wielkoksiążęcego oraz zachowaniu niezależności Litwy względem Korony. Biskup Oleśnicki pragnął jednak, aby Kazimierz przybył do Krakowa, zaś w Wilnie osadził zależnego od Polski księcia, co pozwoliłoby na sprawowanie nad Litwą większej kontroli. Na to Kazimierz zgodzić się nie chciał. Impas trwał aż dwa lata. Kryzys został zażegnany dzięki pomocy królowej Zofii, matki Kazimierza, która zwołała zjazd polskich możnych w Bełżycach. W czasie zjazdu zgromadzeni obwołali królem Polski wielkiego księcia litewskiego Kazimierza.
We wrześniu 1446 roku Kazimierz Jagiellończyk przyjął polską koronę stawiając jednak warunki: Korona i Litwa stanowić miały odtąd dwa równorzędne organizmy państwowe, a szlachta polska i litewska miały być sobie równe. Tak się stało.
Koronacja Kazimierza odbyła się 25 czerwca 1447 roku na Wawelu. Wraz z objęciem tronu polskiego przez Kazimierza Jagiellończyka w 1447 roku personalna unia polsko-litewska została wznowiona.
W 1449 roku na Litwie wybuchł bunt, na czele którego stanął Michał Zygmuntowicz (Michajłuszko). Miał on poparcie części polskich możnych, którzy chcieli uczynić z niego marionetkowego władcę Litwy. Kazimierz szybko jednak zdławił rebelię, a Michajłuszkę skazał na banicję.
Po tych wydarzeniach Kazimierz Jagiellończyk ustanowił na Litwie radę wielkoksiążęcą, która miała sprawować rządy w czasie nieobecności wielkiego księcia. Kazimierz rozszerzył i potwierdził ponadto przywileje litewskiej szlachty, m.in. zasadę neminem captivabimus nisi iure victum (nikogo nie uwięzimy bez wyroku sądowego), którą wprowadził jeszcze Władysław Jagiełło.
Król Polski i wielki książę litewski
Jako król Polski Kazimierz Jagiellończyk nie był początkowo przez wszystkich akceptowany. Widziano w nim bardziej księcia litewskiego, niż polskiego króla. Zarzucano nadmierne dbanie o sprawy Litwy i wynoszenie do zaszczytów litewskich bojarów.
Szczególnie ostry był konflikt pomiędzy Kazimierzem a Zbigniewem Oleśnickim, który od młodych lat nie darzył zresztą Kazimierza sympatią. Oleśnicki sprzeciwiał się polityce wobec Litwy, nie zgadzał się także na wzmocnienie władzy królewskiej, do czego dążył Kazimierz. Zatargi trwały kilka lat. W 1453 roku w Piotrkowie, aby zjednać sobie szlachtę, która stała po stronie biskupa, Kazimierz zgodził się potwierdzić wszystkie dotychczasowe przywileje, jakie polska szlachta otrzymała od Władysława Jagiełły. Spór na linii Kazimierz-Oleśnicki zakończył się dopiero po śmierci Oleśnickiego w 1455 roku.
Zatarg pomiędzy królem a biskupem, który mógł w pewnej chwili przemienić się nawet w wojnę domową, sprawił ostatecznie, że Kazimierz porzucił dążenia, które miały wzmocnić jego królewską władzę. Zamiast tego skupił się na rozszerzeniu granic Korony i Litwy oraz zwiększeniu swoich wpływów poza ich granicami. Głównym celem Kazimierza Jagiellończyka stało się odebranie Krzyżakom Pomorza Gdańskiego.
Wojna trzynastoletnia
W 1454 roku, na wniosek Związku Pruskiego (organizacji antykrzyżackiej, która zrzeszała mieszczaństwo i szlachtę Prus), Kazimierz Jagiellończyk inkorporował całe terytorium Prus do Korony. Decyzja ta wywołała reakcję Zakonu Krzyżackiego i stała się początkiem wojny.
Początkowo Krzyżacy zostali wyparci ze wszystkich pruskich miast, jednak już 18 września wojska polskie poniosły klęskę w bitwie pod Chojnicami. Kilka miesięcy później król, rozumiejąc, że pospolite ruszenie jest bezużyteczne w czasie zdobywania warownych twierdz krzyżackich, zdecydował się wynająć wojska zaciężne. Pieniądze na to uzyskał dzięki porozumieniu z Gdańskim, Elblągiem i Toruniem. To te, bogate wówczas miasta, złożyły się w dużej mierze na dalsze sukcesy polskich wojsk.
Armia zaciężna dowodzona przez Piotra Dunina zwyciężyła Krzyżaków w 1462 roku w bitwie pod Świecinem. Sukcesy odnosiła także wynajęta przez Polskę flota kaperska, która atakowała okręty krzyżackie. Ostatni punkt krzyżackiego oporu – Chojnice padły w 1466 roku.
Rokowania pokojowe rozpoczęły się w październiku 1466 roku w Toruniu. 19 października 1466 Kazimierz Jagiellończyk, wielki mistrz krzyżacki Ludwig von Erlichshausen, legat papieski, przedstawiciele Związku Pruskiego, senatorowie i możnowładcy podpisali traktat pokojowy (pokój toruński). Na jego mocy Polska zyskiwała Pomorze Gdańskie, Malbork, Elbląg, ziemię chełmińską i michałowską oraz biskupstwo warmińskie jako tzw. Prusy Królewskie. Pozostała część Prus (Prusy Zakonne) została przy Krzyżakach jako lenno Polski. Ponadto każdy nowy mistrz był zobowiązany do złożenia hołdu lennego królowi polskiemu maksymalnie sześć miesięcy po wyborze.
Sukces Kazimierza Jagiellończyka był pełen. Krzyżacy zostali pokonani, a Polska odzyskała dostęp do morza i ujścia Wisły.
Wojna trzynastoletnia zdominowała politykę zagraniczną Kazimierza na wiele lat. Wygrana z Krzyżakami stała się nawet ważniejsza od zabezpieczenia Litwy od Wschodu. W tym czasie na południu Polsce zaczęła zagrażać Turcja. W 1484 roku Turcy odcięli Koronę od handlu czarnomorskiego zdobywając porty Kilia i Białogród w Mołdawii, która należała do sojuszników Korony i Litwy.
Walka o tron Czech i Węgier
Król Czech Jerzy z Podiebradów zmarł 22 marca 1471 roku. Niedługo później szlachta czeska, zdominowana przez stronnictwo polskie, nowym władcą wybrała najstarszego syna Kazimierza, Władysława Jagiellończyka, który był zresztą prawnukiem cesarza (i zarazem króla Czech) Zygmunta Luksemburskiego.
Wyboru Władysława nie uznał Maciej Korwin, który od lat starał się o koronę czeską. Korwin uzyskał poparcie ze strony papieża i całkiem oficjalnie używał tytułu króla Czech.
Młody Władysław stanął przed nie lada wyzwaniem – musiał przede wszystkim uzyskać przychylność papieża Sykstusa IV, lecz ten wyraźnie sprzyjał Korwinowi. Wojna z Węgrami rozgorzała z nową mocą. Wojska Macieja Korwina wkroczyły na Łużyce, Morawy i Śląsk oraz zdobyły Wrocław. Jednocześnie Węgrzy starali się o porozumienie z Krzyżakami, aby wspólnie zaatakować Polskę i Czechy.
Kazimierz Jagiellończyk początkowo wspierał syna, ale wkrótce polskie możnowładztwo przestało zgadzać się na finansowanie wypraw wojennych. Ostatecznie, w wyniku interwencji cesarza niemieckiego, Czechy i Węgry miały podpisać pokój. Został on zawarty w Ołomuńcu w 1478 roku. Na jego mocy obaj władcy, Władysław Jagiellończyk i Maciej Korwin, mogli używać tytułu króla Czech.
Ziemie czeskie zostały, de facto, podzielone pomiędzy dwóch władców. Taki stan rzeczy trwał aż do 1490 roku. Wówczas Maciej Korwin zmarł. Był on władcą silnym, który, według niektórych, miał nawet despotyczne zapędy. Wielu węgierskich możnowładców było zdania, że jego wpływy są zdecydowanie zbyt wielkie. Zaczęto więc rozglądać się za kimś, który byłby mniej zaborczy i bardziej gotowy do ustępstw. Takim kandydatem miał być Władysław Jagiellończyk.
Nie wszyscy byli tego samego zdania. Cześć szlachty nowym królem wybrała Jana Olbrachta, polskiego królewicza, kolejnego syna Kazimierza Jagiellończyka.
Wówczas Władysław, aby zalegitymizować swój wybór na króla Węgier, pojął za żonę wdowę po Korwinie, królową Beatrycze.
Wojna pomiędzy Janem Olbrachtem i Władysławem wybuchła w 1491 roku. Ich ojciec, król Kazimierz, próbował mediacji pomiędzy synami, ale obaj niespecjalnie przejmowali się jego staraniami. Podpisany pod okiem Kazimierza pokój w Koszycach, Jan Olbracht zerwał niemal natychmiast.
Próbując skorzystać na panującym chaosie, Węgry najechał wówczas król niemiecki Maksymilian I Habsburg. Władysław zdołał się z nim jednak porozumieć, podpisując układ w Preszburgu, który zakładał, że w przypadku bezpotomnej śmierci Władysława, tron węgierski trafi w ręce Habsburga. Porozumienie to oznaczało zerwanie wcześniejszego, identycznego układu z Olbrachtem. Ten nie mógł się z tym pogodzić i kontynuował wojnę, która trwała kolejne dwa lata. Ostateczną porażkę Jan Olbracht poniósł w bitwie pod Preszowem. Z roszczeń do tronu Węgier zrezygnował zaś w 1494 roku po śmierci Kazimierza Jagiellończyka, kiedy został królem Polski.
W kolejnych latach bracia, Władysław Jagiellończyk i Jan Olbracht prowadzili poprawne i pokojowe relacje, choć nie było pomiędzy nimi przyjaźni.
Ocena
Król Kazimierz Jagiellończyk zmarł w Grodnie 7 czerwca 1492 roku. Pochowany został na Wawelu w Krakowie. Po jego śmierci tron polski przejął po nim jego syn Jan Olbracht, a wielkim księciem litewskim został Aleksander Jagiellończyk.
Kazimierz Jagiellończyk był władcą niezwykle sprawnym i ambitnym. Za jego panowania Korona i Litwa stały się jednym z najbardziej liczących się i najpotężniejszych państw w Europie.
Kazimierz doprowadził do rozwoju parlamentaryzmu. Opowiadał się za rozwojem oświaty, kultury i sztuki. Choć sam nie był szczególnie kształcony rozumiał, czym jest wartość nauki i jak ważny jest rozwój uniwersytetu. Nauczycielami jego synów zostali m.in. Jan Długosz i Filip Kallimach.
Kazimierz Jagiellończyk w 1454 roku ożenił się z Elżbietą z Habsburgów zwaną w Polsce Rakuszanką. Para doczekała się aż trzynaściorga dzieci. Czworo z nich zostało królami. Byli to:
Władysław II Jagiellończyk (1456–1516) – król Czech i Węgier;
Jadwiga Jagiellonka (1457–1502) – żona Jerzego Bogatego, księcia bawarskiego;
Kazimierz (1458–1484) – święty Kościoła katolickiego, patron Polski i Litwy;
Jan I Olbracht (1459–1501) – król Polski;
Aleksander Jagiellończyk (1461–1506) – król Polski i wielki książę Litwy;
Zofia Jagiellonka (1464–1512) – żona Fryderyka, elektora brandenburskiego na Ansbach, i matka wielkiego mistrza krzyżackiego Albrechta Hohenzollerna, księcia Prus Książęcych, lennika Polski;
Elżbieta Jagiellonka (1465–1466);
Zygmunt I Stary (1467–1548) – król Polski i wielki książę Litwy;
Fryderyk Jagiellończyk (1468–1503) – biskup krakowski, kardynał i arcybiskup gnieźnieński;
Elżbieta Jagiellonka (1472–1480/1481);
Anna Jagiellonka (1476–1503) – żona Bogusława X, księcia pomorskiego;
Barbara Jagiellonka (1478–1534) – żona Jerzego Brodatego, księcia saskiego;
Elżbieta Jagiellonka (1482–1517) – żona Fryderyka II, księcia legnickiego.
Czytaj też:
Jagiellonowie i Habsburgowie przed ołtarzemCzytaj też:
Wesele w Landshut. Nieszczęśliwa polska królewna i Niemiec, który ją porzuciłCzytaj też:
Jan Olbracht – hulaka czy pechowiec. Za jego panowania naprawdę wyginęła szlachta?